Instructieteksten
Close Reading lessenserie – In deze editie van ‘Boek van de maand’ besteden we aandacht aan instructieteksten. Dit zijn teksten die hulp bieden bij het uitvoeren van een taak, zoals: iets maken, iets doen, iets gebruiken of je ergens voor opgeven. Door instructieteksten te gebruiken, ervaren leerlingen zelf hoe nuttig het is om deze teksten correct en zorgvuldig te lezen. Immers, als je niet goed leest gaat het mis; je baksel mislukt of het product dat je maakt is niet wat het zou moeten zijn.
In de lessen Close Reading kun je leerlingen laten nadenken over de kenmerken van instructieteksten en hen hiermee vertrouwd laten raken. Kenmerken zijn bijvoorbeeld cijfers en letters of andere tekens die aangeven welke stappen nodig zijn om iets te maken. De taal van deze teksten is functioneel; de teksten zijn geschreven in de gebiedende wijs en dus voor de leerlingen erg betekenisvol. Ook worden er veelal foto’s of illustraties gebruikt. In de sessies gaat het erom dat de leerlingen goed nadenken en spreken over wat precies bedoeld wordt. En leerlingen kunnen ook discussiëren over de bruikbaarheid van de instructietekst voor de doelgroep, zodat ze een kritische leeshouding ontwikkelen.
Boek van de maand
Close Reading is een wetenschappelijk onderbouwde aanpak, die leerlingen helpt om de (diepere) betekenis van een tekst daadwerkelijk te doorgronden. In deze rubriek 'Boek van de maand' vind je elke maand tips voor boeken, verhalen of gedichten die zich heel goed lenen voor Close Reading. Vaak krijg je er ook compleet uitgewerkte lessenseries bij. Laat je inspireren!
Suggesties voor instructieteksten
- Recepten
- Handleidingen voor spelletjes en games
- Goocheltrucs
- Stappenplannen voor proefjes of creatieve werkstukken
- Gebruiksaanwijzingen om iets in elkaar te zetten of te maken
- Regels om je aan te houden bij bijvoorbeeld een evenement
Let op: Lang niet alle instructieteksten zijn geschikt voor Close Reading. Er moet wel voldoende informatie in zitten om dieper de tekst in te kunnen duiken en een noodzaak om de tekst meerdere keren te lezen. Blijf ook kritisch op rijke taal!
De sessies in grote lijnen
In grote lijnen kun je de drie sessies als volgt invullen:
Close Reading sessie 1
Wat zegt de tekst?
- Welke informatie wordt er gegeven?
- Wat wordt er bedoeld met de tekst en voor wie is de tekst geschreven?
- In welk boek kan deze tekst staan?
Close Reading sessie 2
Hoe wordt het in de tekst gezegd?
- Wat heb je precies nodig? Denk hierbij niet alleen aan (bijvoorbeeld) de ingrediënten die je nodig hebt om een appeltaart te maken, maar ook aan de hoeveelheden.
- Welke tips worden er gegeven?
- Waar lees je wat je precies moet doen?
- Hoe zie je dat dit een instructietekst is?
Close Reading sessie 3
Wat is de betekenis van deze tekst en wat kunnen we zeggen over de bruikbaarheid?
- Klopt de instructie als je de beschreven stappen volgt?
- Wat gebeurt er als je een stap zou weghalen?
- Hoe zou je de structuur van de tekst kunnen aanpassen zodat de instructie tot een beter resultaat leidt?
- Welke illustraties zijn handig? Zijn ze echt nodig?
- Sluit de tekst aan bij de doelgroep?
Hierna volgen twee voorbeelden van Close Reading-lessenseries bij instructieteksten.
Hoe maak je een fossiel? (groep 7 en 8)
We beginnen met een lessenserie van Monique de Ringh, leerkracht van groep 7 en 8 op KBS Mariabasisschool in Marknesse. Monique gebruikte een instructietekst passend bij het thema over ‘het leven’, namelijk ‘Hoe maak je een fossiel?’. De tekst is te vinden op zozitdat.nl. Na het lezen van de instructietekst en het maken van een bijbehorend visueel stappenplan, konden de leerlingen hun eigen fossiel maken. Het lezen en bespreken van deze tekst zorgde voor een grote betrokkenheid van de leerlingen!
Close Reading sessie 1
Leesdoelen:
- Ik kan vertellen hoe je een fossiel maakt.
- Ik kan vertellen dat de tekst een instructietekst is en waarom dat zo is.
Lees de tekst samen met de leerlingen en laat hen in de werkvorm Tweepraat overleggen wat dit voor tekstsoort is. Vraag de leerlingen welke kenmerken een instructietekst heeft (bullets, kopjes, gebiedende wijs). Plak hier gerust meteen sessie 2 aan vast!
Close Reading sessie 2
Leesdoel:
- Ik kan de tekst weergeven in een visueel stappenplan.
Lees de tekst nog een keer en model hoe de tekst omgezet kan worden in een visueel stappenplan. Laat de leerlingen vervolgens via de werkvorm Denken-delen-uitwisselen overleggen over de tweede stap, waarna ze individueel verder kunnen werken aan hun stappenplan. Laat ze ten slotte de stappenplannen met elkaar vergelijken en, waar nodig, verbeteringen aanbrengen.
Op deze manier worden de verschillende stappen van deze instructietekst visueel gemaakt. Dit zorgt ervoor dat de instructie nog beter uitvoerbaar is dan wanneer enkel de tekst wordt gevolgd.
Close Reading sessie 3
Leesdoel:
- Ik kan mijn eigen fossiel maken met behulp van een visueel stappenplan en reflecteren op de bruikbaarheid van het visueel stappenplan.
De leerlingen krijgen het visueel stappenplan van een klasgenootje en maken hun eigen fossiel.
Bespreek na afloop de bruikbaarheid van het stappenplan en vergelijk deze met de tekst. Zorgen de illustraties voor een meerwaarde? En welke tips kunnen ze elkaar geven?
Aan de slag rond kerst (middenbouw)
Ook de kerstperiode leent zich goed voor het gebruiken van instructieteksten. Op veel scholen worden kerstmarkten georganiseerd waar leerlingen zelfgemaakte producten verkopen. Dit kunnen etenswaren zijn, waarvoor recepten gebruikt worden, maar ook creatieve producten.
Voor deze lessenserie hebben we gekozen voor een creatieve opdracht uit het boek Zondag topdag: een natuuractiviteit voor elk weekend van het jaar. Dit is een heel geschikt boek vol met instructieteksten voor de middenbouw. Wij kozen uit de winterperiode de tekst ‘Schitterende sterren’ op pagina 76 tot en met 79.
Close Reading sessie 1
Leesdoel:
- Ik kan uitleggen wat voor tekstsoort dit is en waar in de tekst welke informatie te vinden is.
Begin met het oriënteren op de tekst: wat zie je allemaal en wat voor soort tekst is dit? Laat leerlingen hierover met hun schoudermaatje overleggen. Lees vervolgens de tekst voor, waarbij de leerlingen meelezen in hun eigen tekst. Na het lezen van de tekst stel je de vraag: waar gaat deze tekst over? Laat de leerlingen opnieuw overleggen met hun schoudermaatje én bewijs zoeken in de tekst. Waarom denken ze dit? Een mogelijk antwoord zou kunnen zijn: “De tekst gaat over hoe je een ster van takken kunt maken.”
Als de grote lijn helder is, kun je inzoomen op de structuur van de instructietekst. Welke informatie kun je waar vinden? Maak hierbij aantekeningen in de tekst. Te denken valt aan het op de juiste plek noteren van de volgende begrippen: inleiding, stappenplan, benodigdheden, voorbeeld en inspirerende voorbeelden. Laat leerlingen dit ook noteren in hun eigen tekst. Bouw gedurende deze sessie je begeleiding af.
Close Reading sessie 2a
Leesdoel:
- Ik kan vertellen hoe je schitterende sterren kunt maken.
Blik terug op sessie 1: waar in de tekst kunnen we lezen hoe je de sterren moet maken? Herlees dit stukje. Model dat er in dit stukje wordt gesproken over twee verschillende sterren en markeer dit met twee verschillende kleuren. Maak ook een koppeling naar de illustraties. Doe het in ieder geval bij één ster voor en doe de tweede ster samen.
Laat de leerlingen dan uitzoeken wat de eerste stap is, wat de tweede stap is enzovoort, en laat hen dit nummeren in de kantlijn. De eerste drie alinea’s kun je het beste samen doen. Bouw ook hier geleidelijk de begeleiding af, zodat de leerlingen een eigen stappenplan maken. Laat hen deze in tweetallen met elkaar vergelijken.
Sluit de sessie af met de volgende vragen: Als je de ster echt zou gaan maken, waar kijk je dan naar uit? En waar zou je tegenop zien? Laat hen dit op een post-it schrijven en verzamel deze post-its.
Close Reading sessie 2b
Leesdoel:
- Ik kan een schitterende ster maken.
Laat leerlingen nu zelf een schitterende ster maken met behulp van de instructietekst. Zorg ervoor dat jij geen instructie geeft over hoe je dit moet aanpakken. Laat leerlingen dit echt uit de tekst halen.
Tip: Je kunt een sterkere lezer koppelen aan een leerling die nog niet zo ver is, of de tekst inspreken zodat leerlingen deze kunnen beluisteren terwijl ze meelezen.
Close Reading sessie 3
Leesdoel:
- Ik kan reflecteren op de instructietekst ‘Schitterende sterren’.
Laat leerlingen kort in een klein groepje napraten over hoe het maken van de schitterende ster ging. Welke keuze hebben ze gemaakt (een zespuntige- of vijfpuntige ster) en waarom? Laat leerlingen dan de post-it van sessie 2a erbij pakken en hier samen op reflecteren. Was het punt waar je naar uitzag ook echt het leukste om te doen? En het punt waar je tegenop zag: Was dat terecht of viel het mee? En waarom?
Maak heterogene duo’s of drietallen en laat leerlingen met elkaar in gesprek gaan over de tekst aan de hand van de volgende vragen:
- Was het werkje makkelijk of moeilijk om uit te voeren en waarom?
- Waren de stappen in de tekst duidelijk of mis je dingen?
- Welke tip heb je om de uitleg te verbeteren?
- Welke tip zou je aan iemand geven die deze creatieve opdracht wil uitvoeren?
Je kunt hierbij gebruikmaken van de coöperatieve werkvorm Schud en pak:
- Leerling 1 pakt een vraag en leest hem voor. Vervolgens denken ze allemaal na over een antwoord en maken aantekeningen voor zichzelf op lijntjespapier.
- Leerling 2 beantwoordt de vraag.
- Leerling 3 prijst het antwoord en reageert op het antwoord in relatie tot de tekst.
Sluit deze sessie af door enkele reacties van groepjes/leerlingen op de vier tekstgerichte vragen klassikaal uit te wisselen. Vooral vraag 3 en 4 zijn interessant. Laat leerlingen ook gerichte tips noteren in de tekst. Wie gaat er (eventueel thuis) nog een schitterende ster maken? Wat doe je dan anders?
Tips: boeken met instructieteksten
In het boek Dit zou ik nooit doen! (van Bette Westera en Naomi Tieman en met illustraties van Sylvia Weve) staan doe-het-zelftesten, waarmee je meteen ervaart waarover elk hoofdstuk gaat. Je kunt lezen waarom je je soms anders gedraagt dan je verwacht had. Het gaat over zien en niet zien, onthouden en vergeten, proeven, gehoorzamen, bij een groep willen horen en elkaar accepteren.
Het grote poepkookboek van Annelie Ansingh (dat helaas niet meer leverbaar is, maar wel te leen in de bibliotheek) is een ontzettend grappig kookboek voor leerlingen.
Het Huttenboek voor jonge klussers gaat over modder, zagen en schaafwondjes die niet erg zijn! Susanne Roos verzamelde de bouwverhalen en de allerhandigste kinderklustips.
Derek Breen maakte het boek Computeranimaties maken. Door met dit boek te werken, maak je de koppeling met het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Het zorgvuldig lezen en uitvoeren van deze instructieteksten is voor de leerlingen een geweldige uitdaging.
Mike Warren schreef het boek 23 dingen om te doen voor je 11½ bent. In dit boek vind je leuke projecten die je buiten of in huis kunt doen. De projecten worden stap voor stap beschreven. Deze instructieteksten zijn echt geschikt voor de bovenbouw door de pittige lay-out en de moeilijkheidsgraad van de projecten.
In Kids Labo. 101 Experimenten om zelf te doen dompelt Robert Wilson je onder in de wereld van wetenschap en technologie. Dit boek bevat mooie experimenten voor de midden- en bovenbouw, die stap voor stap worden uitgelegd. Mooi aan deze instructieteksten is dat er ook aandacht is voor de wetenschap die erachter schuilt en in het dagelijkse leven wordt gebruikt.
En heb je gezien dat er ook in de vorige editie van ‘Boek van de maand’ – november 2023 – aandacht was voor instructieteksten?
Meer informatie
Enthousiast geworden en wil je meer weten over Close Reading? Neem dan contact op met Marieke van Logchem of Liz Bunte. Of neem een kijkje op de themapagina over Close Reading.
Meer uitgewerkte praktijkvoorbeelden zijn te vinden in de boeken Close Reading in de praktijk, verkrijgbaar via uitgeverij Pica.
Benieuwd naar onze boeken van de maand?
Er zijn zoveel mooie boeken en teksten bij allerlei thema’s die gebruikt kunnen worden voor Close Reading. Om je te tippen voor een nieuw verschenen boek of om een oude bekende nog eens in de spotlight te zetten, kiezen we iedere maand op onze site: het boek van de maand. Hier zie je welke boeken deze titel allemaal hebben gekregen!