(Ontluikend) schrijven in groep 1, 2 en 3

Jonge kind – Leestips van de maand mei 2025

In de onderbouw van het basisonderwijs denk je misschien niet direct aan schrijven. Toch is het belangrijk om kinderen al vanaf groep 1 te stimuleren in hun eerste stappen op dit gebied. Op deze manier ontdekken kinderen spelenderwijs dat zij geschreven taal kunnen gebruiken om zichzelf uit te drukken, om contact te maken met anderen of om nieuwe dingen te leren.

Vorige maand kwam De Staat van het Onderwijs 2025 uit. Een duidelijk advies hierin is om taalbewust les te geven: doelgericht werken aan taalontwikkeling bij alle vakken. Focus op de basisvaardigheden taal (en rekenen) betekent niet per se een versmalling van het curriculum: in een geïntegreerde aanpak gaan taal-, reken- en kennisontwikkeling hand in hand (Elbers, 2012; Houtveen et al., 2019).

Lees- en schrijfvaardigheden zijn onmisbaar om goed mee te kunnen draaien in onze geletterde samenleving. Wanneer kinderen op een speelse manier deelnemen aan activiteiten die hun beginnende geletterdheid ondersteunen, leggen zij een stevige taalbasis. Door lezen, schrijven en spreken met elkaar te verbinden, ontstaat er ruimte voor een evenwichtige en brede taalontwikkeling (SLO, z.d.).

Let op, in deze leestips gaat het specifiek over de taalvaardigheid van het (ontluikend) schrijven van teksten en niet over de motorische vaardigheid. Dit wordt ook wel ‘stellen’ of ‘stelonderwijs’ genoemd.

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

• Fasen (ontluikend) schrijven

  Er is weinig aandacht in het onderwijs voor het (ontluikend) schrijven met jonge kinderen en er is relatief weinig over bekend. Toch heeft de ontwikkeling van het schrijfgedrag in de Tussendoelen Beginnende Geletterdheid een plaats gekregen bij de leerlijnen ‘Functies van geschreven taal’ en ‘De relatie tussen geschreven en gesproken taal’.
  Onder ontluikend schrijven verstaan we ook tekenen, krabbelen en het schrijven en stempelen van woordjes bij een tekening. Dit zijn belangrijke vormen van je schriftelijk uiten die aan het schrijven van hele teksten voorafgaan. Bus e.a. (1995) onderscheiden vijf fasen in de ontwikkeling van tekenen naar schrijven.

• Handreiking schrijven in de onderbouw po

  Hoe stimuleer je (ontluikend) schrijven op een betekenisvolle manier? In deze handreiking van SLO uit februari 2025 vind je ondersteuning om met schrijven in de onderbouw aan de slag te gaan. Er wordt beschreven wat (ontluikend) schrijven inhoudt en waarom het een belangrijke plaats verdient in het onderwijs aan jonge kinderen. Daarnaast beschrijft SLO schrijfactiviteiten voor jonge kinderen en lees je hoe je deze kunt inbedden in betekenisvolle contexten.  

• Aanvullende handreiking ‘Eropuit!’ met thematische schrijfactiviteiten voor groep 1 t/m 3

  Naast een handreiking met veel achtergrondinformatie publiceerde SLO ook een aanvullende handreiking met thematische schrijfactiviteiten voor de onderbouw. Deze schrijfactiviteiten passen binnen het overkoepelende thema ‘Eropuit!’. De voorbeeldmaterialen zijn uitgewerkt binnen drie deelthema’s: ‘Ik leer zwemmen’, ‘Naar de stad’, en ‘Er leeft iets onder de grond’. Het hoofddoel van deze schrijfactiviteiten is om jonge kinderen spelenderwijs kennis te laten maken met schriftelijke taal binnen een thema en zo het (ontluikend) schrijven te stimuleren.

• Schrijven met peer response en instructie in genrekennis in groep 1 t/m 3

  In deze docentenhandleiding geeft SLO veel achtergrondinformatie over wat schrijven in de onderbouw inhoudt en waarom het belangrijk is om hier al vroeg aandacht aan te besteden. Verder worden de achtergronden van schrijven met peer response (leerlingcommentaar) en instructie in genrekennis specifiek voor jonge kinderen beschreven.
  Naast de lesactiviteiten die je ook terugvindt in de hierboven genoemde handreiking ‘Eropuit!’, vind je in deze download ook een inspirerende lessenserie voor groep 3 rondom het thema ‘Magie’, waarbij drie lessen zijn uitgewerkt om sprookjes te schrijven en te tekenen (pagina 38 t/m 54). Vanaf pagina 60 zijn foto’s van leerlingmateriaal opgenomen. 

• Invented Spelling op De Emmaus

  In het tijdschrift Zone beschrijven leerkrachten Dionne de Ligt en Marie-Louise Rosier hoe leesplezier centraal staat in groep 1/2. Zij zijn een aantal jaar geleden gestart met het verbinden van taal aan spel, waarbij mondelinge taal en geletterdheid aan elkaar worden verbonden. Lees in dit artikel het belang van deze koppeling én doe inspiratie op voor je eigen praktijk!

• Het spel dat lezen en schrijven heet

  Goed kunnen lezen en schrijven zijn belangrijke vaardigheden die kinderen nodig hebben om te functioneren in de maatschappij. Op school krijgen deze vaardigheden veel aandacht. Maar hoe krijgen ze een plek binnen spelsituaties om tegemoet te komen aan de manier waarop jonge kinderen leren? In dit artikel kijk je mee in de klas van Patrick Postma op basisschool St. Wulfram in Hoogwoud. Hij beschrijft hoe hij zorgt voor een rijke lees-schrijfomgeving, hoe je lezen en schrijven kunt integreren in rollenspel, geeft handige tips voor materialen die uitnodigen tot lezen en schrijven in de huishoek en laat zien hoe je het lezen en schrijven in spel nog echter kunt maken door themahoeken.

Let op: de digitale versie van dit artikel is alleen beschikbaar voor abonnees.

• Spelenderwijs ‘schrijven’ tijdens wereldoriëntatie of STEM

  Wanneer kleuters beginnen met het zetten van krabbels, hun eigen ‘handtekening’ proberen te maken, willekeurige letters noteren of zelfs al bewust letters kiezen, is het belangrijk om deze natuurlijke ontwikkeling te stimuleren. Deze eerste vormen van ‘schrijven’ zijn namelijk een sterke voorspeller van hoe goed een kind later leert lezen (National Center for Family Literacy, 2008). Toch is het niet altijd eenvoudig om jonge kinderen te motiveren om daadwerkelijk te gaan schrijven. Lees in deze Vlaamse blog enkele praktijktips die vertrekken vanuit wereldoriëntatie of STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) als zinvolle aanleiding om te schrijven.

Vroege taalontwikkeling en beginnende geletterdheid

We besteedden al eerder aandacht aan de vroege taalontwikkeling en beginnende geletterdheid. Bekijk bijvoorbeeld eens de leestips van oktober 2022: ‘Een vroege leesstart geeft voorsprong’ of de leestips van mei 2023: ‘Mondelinge taalontwikkeling bij jonge kinderen’.

Bronnen:

• Elbers, E. (2012). Iedere les een taalles? Taalvaardigheid en vakonderwijs in het (v)mbo. De stand van zaken in theorie en onderzoek. Universiteit Utrecht/PROO.
• Houtveen, A. A. M., Van Steensel, R. C. M., & De La Rie, S. (2019). De vele kanten van leesbegrip. In opdracht van Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek & Inspectie van het Onderwijs. Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek en de Inspectie van het Onderwijs. https://www.nro.nl/sites/nro/files/migrate/de-vele-kanten-van-leesbegrip.pdf
• Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2025, 16 april). Rapport De Staat van het Onderwijs 2025. Rapport | Inspectie van het Onderwijs. https://www.onderwijsinspectie.nl/documenten/rapporten/2025/04/16/rapport-de-staat-van-het-onderwijs-2025
• National Center for Family Literacy. (2008). Developing early literacy (RAND Corporation, Red.). https://lincs.ed.gov/publications/pdf/NELPReport09.pdf
• SLO. (z.d.). Handreiking schrijven in de onderbouw po. SLO. https://www.slo.nl/thema/meer/basisvaardigheden/taal-nederlands/schrijven/@24312/handreiking-schrijven-onderbouw-po/