Martine Letterie
Close Reading lessenserie – In deze editie staan we niet uitgebreid stil bij een Close Reading lessenserie, maar geven we hier een twist aan. Deze keer staat niet één boek in de spotlight, maar lichten we een aantal boeken uit van de schrijfster Martine Letterie. En aan het eind van dit stuk delen we enkele werkvormen die goed te gebruiken zijn bij haar nieuwste boek ‘Kinderen van ver’.
Ga je dit boek van de maand gebruiken? Deel het op social media via @Expertis Onderwijsadviseurs (LinkedIn en Facebook) of @Expertisadvies (Twitter)
Boek van de maand
Close Reading is een wetenschappelijk onderbouwde aanpak, die leerlingen helpt om de (diepere) betekenis van een tekst daadwerkelijk te doorgronden. In deze rubriek 'Boek van de maand' vind je elke maand tips voor boeken, verhalen of gedichten die zich heel goed lenen voor Close Reading. Vaak krijg je er ook compleet uitgewerkte lessenseries bij. Laat je inspireren!
Martine Letterie
Historische jeugdboeken
Onlangs was in het Tijdschrift Lezen een interview met Martine Letterie te lezen, waarin zij vertelde dat ze al twaalf historische jeugdboeken over de Tweede Wereldoorlog heeft geschreven. Uit historische interesse én vanwege emotionele verbondenheid; de oorlog was in haar jeugd overal op de achtergrond aanwezig en liep als een rode draad door haar huwelijk. Het interview is te lezen via: Tijdschrift Lezen.
Met nog een maand te gaan tot we Bevrijdingsdag mogen vieren, leek ons dit een uitgelezen kans om Martine’s kinderboeken een podium te geven. Wat haar boeken zo bijzonder maakt, is dat ze niet geschreven zijn voor de bovenbouw, zoals veel oorlogsboeken, maar dat deze boeken heel goed leesbaar zijn vanaf 7+, omdat Martine de verhalen schrijft door de ogen van een kind.
Kinderen met een ster
We beginnen met Martine’s eerste oorlogsboek voor zevenplussers, namelijk ‘Kinderen met een ster’. Uitgegeven in 2016 met prachtige illustraties van Rick de Haas. In dit boek worden de levens van Rosa, Klaartje, Jules, Leo, Ruth en Bennie tijdens de Tweede Wereldoorlog beschreven. Eerst doodgewone kinderen, tot ze een ster krijgen die alles verandert en ervoor zorgt dat ze in Kamp Westerbork terechtkomen. Het boek is bekroond met een Zilveren Griffel in 2017.
Fragment uit het boek (blz. 38):
‘Met één hand houdt Rosa stevig de hand van mama vast. In haar andere hand draagt ze een koffertje. Mama doet de voordeur van de flat open. De kou slaat hen tegemoet. Buiten is het donker, aardedonker. En dat is het ergste.
Van de Duitsers mogen de straatlantaarns niet branden. Alle ramen moeten zo worden afgeplakt dat er geen straaltje licht meer door een spleetje naar buiten kan. De Duitsers denken dat Engelse vliegtuigen de weg kwijtraken als er geen licht is. Maar die piloten zijn heus niet stom. Ze gaan van de Duitsers winnen. Rosa weet het zeker, ook al is het nu nog niet gelukt.
De Duitsers zijn namelijk lafaards. Ze verstoppen zich niet alleen in het donker, maar ze halen ook nog joden weg als niemand het ziet. Toen ze daarstraks aanbelden, was het midden in de nacht.’
Verboden te vliegen
Het tweede boek is ‘Verboden te vliegen’ uit 2020 met dezelfde kenmerkende illustraties van Rick de Haas. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog nemen de Duitsers alles in beslag; huizen, fietsen, radio’s en… duiven. Duiven kunnen namelijk boodschappen overbrengen aan de vijand. Maar Fietje zorgt elke dag samen met haar broer Marius voor hun duiven in het duivenhok in de tuin. Duiven die haar verstaan en andersom. Ze moet een list bedenken om de duiven te redden…. Winnaar van de Thea Beckmanprijs 2020.
Fragment uit het boek (blz. 75):
‘Ze rukt de keukendeur open, sprint zonder iets te zeggen door naar de kelder, dendert de trap af, zet de weckpotten aan de kant en opent de duivenkelder. Ze pakt een van de twee kleine duivenmandjes die ze van Emile te leen gekregen hebben voor noodgevallen.
‘Charlie! Je moet me helpen!’
Haar duif wipt op haar schouder.
‘Marius is opgepakt om te gaan werken in Duitsland. Wil je alsjeblieft met hem mee? Dan is hij onderweg niet zo alleen. Als hij veilig is aangekomen, kun je ons een bericht brengen.’
Waarom de maan verdwijnt
‘Waarom de maan verdwijnt’ uit 2021 is het derde boek dat we bespreken. In dit boek wordt beschreven hoe Lotti alles kwijtraakt tijdens de oorlog. Maar dat de mooie verhalen van haar baboe voor altijd in haar hoofd zitten en haar de kracht en de fantasie geven om het Jappenkamp te overleven. Haar verhaal wordt afgewisseld met verhalen uit het boek ‘Indische vertellingen’, waar Lotti ze telkens uit leest.
Fragment uit het boek (blz. 145):
‘Op het moment dat haar gedachten in vage flarden uit elkaar dwarrelen, klinken er keiharde knallen vlakbij. De ijzeren muur trilt als een gong waarop net geslagen is.
‘Pemoeda’s!’ roept een moeder. ‘Dekking!’
Lotti is meteen klaarwakker. Ze rolt zich op tot een mango, met haar boek als een pit in het midden. Haar hart bonst in haar oren. Buiten schreeuwt een mannenstem iets onverstaanbaars. Dan wordt het stil.
Nog een hele poos blijft Lotti onbeweeglijk liggen, tot ze een hand op haar schouder voelt.
‘Slaap je?’ Het is mama.
‘Nee…’
Lotti gaat rechtop zitten. Een dunne lichtstraal schijnt in haar ogen. Waar komt dat licht ineens vandaan? Dan ziet ze het. Er zit een gat in de wand achter haar bed. Hebben de pemoeda’s dat gedaan? Lotti kijkt door het gat naar buiten.
‘Kijk mama, het is vollemaan!’
Mama zuigt haar adem naar binnen. ‘Och lieverd! Dat is een kogelgat. Je had wel dood kunnen zijn!’
Kinderen van ver
Maar helaas zijn oorlogen nog niet de wereld uit en daarom eindigen we met het nieuwste boek ‘Kinderen van ver’, een boek gebaseerd op ervaringsverhalen van kinderen die gevlucht zijn voor de oorlog uit Syrië en Afghanistan en geïllustreerd door Saskia Halfmouw. Samuel, Tamar, Azad en Fatima moeten alles en iedereen die ze kennen achterlaten en gaan op zoek naar een plek waar ze veilig zijn.
Fragment
Blz. 70:
‘Langs de hemel jagen donkere wolken, waar soms de maan even achter vandaan komt. Het waait en de lucht is vochtig. In de boot is het zo stil dat het lijkt alsof de mensen om Azad heen hun adem inhouden. Je hoort alleen het pruttelen van de motor en het klotsen van de golven tegen de zijkant van de boot. Dat is een eng geluid. Bij elke klots vraagt Azad zich af of de golf over de rand komt.
‘Het is nu of nooit!’ zei Walid een paar dagen geleden. ‘Als het straks winter is, wordt de overtocht nog veel zwaarder.’
Hoe kan het nog zwaarder worden? De zee lijkt nu al zo woest…’
Blz. 72:
‘De lichtjes zijn al dichtbij als het geluid van een andere motorboot door de stilte scheurt. Het licht van een grote schijnwerper verblindt Azads ogen.
Een mannenstem schreeuwt: ‘Oprotten naar je eigen land, jullie!’
Hieronder willen we je enkele manieren laten zien om dit boek in te zetten, die je ook heel goed kunt gebruiken voor de andere genoemde boeken.
Werkvormen
Werkvormen één, twee en drie zijn heel geschikt voor een Close Reading lessenserie. Zo kan de eerste werkvorm expertgroepen heel goed gebruikt worden als sessie twee. En de tweede en derde werkvormen, die gaan over het schrijven van de tussenliggende periodes en de dromen van de kinderen, zijn heel goed in te zetten als sessie drie.
1. Je kunt dit boek inzetten in de werkvorm expertgroepen (ook wel jigsaw genoemd).
- In groepjes van vier (de stamgroep) krijgen de leerlingen elk een ander verhaal. De ene leerling leest het verhaal van Samuel, de ander het verhaal van Tamar, weer een andere leerling leest het verhaal van Azad en de laatste leerling leest hoe het Fatima vergaat.
- Alle leerlingen uit de klas die de tekst van Samuel hebben komen bij elkaar en vormen een expertgroep. Ditzelfde doen de leerlingen die de tekst van Tamar, de tekst van Azad en de tekst van Fatima hebben. In deze expertgroep lezen en bespreken zij samen wat er gebeurt in het verhaal.
- Vervolgens gaan de leerlingen weer terug naar hun stamgroep en praten ze elkaar bij over wat ze hebben gelezen en besproken. Welke overeenkomsten en verschillen horen ze tussen de verhalen van Samuel, Tamar, Azad en Fatima?
2. In dit boek worden de verhalen verteld van Samuel, Tamar, Azad en Fatima. De verhalen worden chronologisch verteld, maar soms zitten er weken, maanden of jaren tussen de fragmenten die we lezen. Het is heel mooi om met de leerlingen te bespreken (of te laten tekenen of schrijven) wat er in die tussenfasen gebeurd kan zijn. Leerlingen moeten hiervoor inferenties maken tussen het stuk dat ze eerst gelezen hebben en de aanwijzingen die ze krijgen in het vervolg, bijvoorbeeld als een derde sessie.
3. In de eerste vier hoofdstukken worden de levens van Samuel, Tamar, Azad en Fatima beschreven. In hoofdstuk 5 wordt hun leven in Nederland beschreven en in hoofdstuk 6 mogen ze hun dromen tekenen voor de toekomst. Kunnen jouw leerlingen de dromen van de vier kinderen tekenen en deze vergelijken met de dromen uit het boek?
4. Maar denk ook aan het inzetten van dit boek als voorlees- of samenleesboek. Waarbij je heel goed leerlingen af en toe bewust stil kunt laten staan bij bijzondere fragmenten. Want waarom vraagt de kapitein of de oudste, gehandicapte broer van Samuel, of hij ook mee moet op de boot? En waarom zegt Fatima dat er een fee in haar hoofd mooie plaatjes tovert? Wat wordt bedoeld met de zin ‘de talibanstrijders hebben een gat in de kamer achtergelaten’ in het verhaal van Azad? En waarom wordt in het gezin van Tamar steeds herhaald ‘de bommen zijn niet het ergste’?
Bovenstaande boeken zijn zéker niet de enige boeken die Martine Letterie heeft geschreven. Er zijn er nog veel meer. Kijk voor meer over Martine Letterie op https://www.martineletterie.nl/
Ben je op zoek naar nog meer inspiratie bij het thema vluchtelingen? Kijk dan hieronder voor boeken- en tekstentips:
Boeken:
- Onderweg, Francesca Sanna
- Misjka, Edward van de Vendel en Anoush Elman
- De jongen achter in de klas, Onjali Q. Rauf
- Niemandsjongen, Katherine Marsh
- Hier vind je nog meer boekentips
- Op de site rijketeksten.org kun je filteren op het thema ‘vluchten’. Je vindt hier ook een fragment uit het boek ‘Kinderen met een ster’ maar ook andere teksten rondom dit thema voor alle leeftijden.
Poëzie:
- Mensen met koffers, Sjoerd Kuyper (mensen met koffers). Een fragment uit dit boek is ook te downloaden via rijketeksten.org.
- TLied van Bahir, Jan Paul Schutten en Harmen van Straaten (lied van Bahir)
Meer informatie
Enthousiast geworden en wil je meer weten over Close Reading? Neem dan contact op met Marieke van Logchem of Liz Bunte. Of neem een kijkje op de themapagina over Close Reading.
Meer uitgewerkte praktijkvoorbeelden zijn te vinden in de boeken Close Reading in de praktijk, verkrijgbaar via uitgeverij Pica.
Benieuwd naar onze boeken van de maand?
Er zijn zoveel mooie boeken en teksten bij allerlei thema’s die gebruikt kunnen worden voor Close Reading. Om je te tippen voor een nieuw verschenen boek of om een oude bekende nog eens in de spotlight te zetten, kiezen we iedere maand op onze site: het boek van de maand. Hier zie je welke boeken deze titel allemaal hebben gekregen!