Close Reading

Invalshoek identiteit

Prentenboek: Ik heet Nefertiti (onderbouw)

Nefertiti mag drummen bij een band en stelt zich voor aan juf Potts, de bandleider. Wanneer juf Potts haar naam hoort, reageert ze met de woorden: “Dat is een lastige naam. Ik noem je… Nef. Dat is makkelijker uit te spreken voor de band.”
Nefertiti probeert er het beste van te maken, maar iedere keer wanneer ze Nef genoemd wordt, krimpt ze een beetje. Pas wanneer haar docente vol overtuiging haar volledige naam uitspreekt, groeit Nefertiti weer tot haar eigen lengte en samen met de andere bandleden maakt ze prachtige muziek.

Wanneer het gaat over pesten en uitsluiten op grond van iemands identiteit denken we vaak aan opzettelijk gedrag. Dit verhaal laat zien dat dit helaas ook met de beste bedoelingen kan gebeuren. De woorden van juff Potts, de bandleider, zijn veelzeggend: Nef is makkelijker uit te spreken voor de andere bandleden. Een subtiele vorm van ongewenste assimilatie, want het belang van de andere muzikanten weegt hier blijkbaar zwaarder dan de identiteit van Nefertiti. Toch is juf Potts zich hier helemaal niet van bewust.

In het verhaal en de illustraties zitten meerdere details die de aandacht verdienen. Wijs je leerlingen bijvoorbeeld eens op de gezichtsuitdrukkingen van de docente. Haar gezicht is open en vriendelijk wanneer ze besluit om Nefertiti om te dopen tot Nef, en ook is duidelijk te zien en te lezen dat ze blij is met Nefertiti’s bijdrage. Ook blijkt heel duidelijk uit het verhaal dat de muziek beter wordt wanneer Nefertiti meespeelt. De viool begint te walsen in plaats van te krassen, de blokfluit piept niet meer, maar zwiert.

Toch zien we Nefertiti in de illustraties letterlijk krimpen, totdat ze zo klein is dat ze amper meer zichtbaar is. Ook dit is een detail waar je op kunt inzoomen: waar staat dit krimpen voor? Wat betekent het om niet zichtbaar te zijn? Nefertiti durft steeds minder ruimte in te nemen, wat ook blijkt uit het feit dat de drumstokken uiteindelijk uit haar handen vallen. Iedere keer wanneer ze Nef genoemd wordt, voelt ze zich minder zichzelf. Opvallend is ook de reactie van Kai, een van de bandleden, wanneer juf Potts toegeeft de echte naam van Nefertiti niet meer te weten. “Dat is makkelijk, het is Nefertiti”, zegt hij en daaruit blijkt dat het argument dat juf Potts aanvoerde om de naam van Nefertiti af te korten, berust op een aanname.

Aan het eind van het verhaal vertelt Nefertiti wat haar naam betekent: een mooie vrouw is gekomen. Kunnen jouw leerlingen met argumenten uit de tekst aangeven of ze deze naam bij haar vinden passen?

Tip: dit boek leent zich ook goed voor een thema dat met muziek te maken heeft. Achterin het boek wordt ieder instrument uit de band besproken.

Invalshoek vluchtelingen

Prentenboek: De koffer (onderbouw)

Op een dag verschijnt er een vreemd dier. Hij ziet er stoffig, moe, verdrietig en bang uit en sleept een grote koffer met zich mee. De andere dieren willen weten wat er in de koffer zit en hebben zo hun twijfels als ze horen wat er allemaal in zit. Ze vragen zich af of het vreemde dier wel te vertrouwen is en besluiten de koffer open te maken als het vreemde dier in slaap valt. Daarbij maken ze niet alleen de koffer kapot maar ook een dierbaar bezit van het dier. Komt dit nog goed?

De eerste keer dat je dit boek met je klas leest, kun je focussen op het verhaal zelf. Een fijne werkvorm die goed bij dit verhaal past is het opdelen van het verhaal in een begin (het dier komt aan), midden (de andere dieren openen de koffer) en het slot (de dieren hebben iets gemaakt). Laat je leerlingen hier een tekening bij maken, of laat hen enkele afbeeldingen uit het boek in de juiste volgorde leggen.

De tweede keer dat je dit boek erbij pakt, zijn er genoeg details om verder over door te spreken. De tekst van het boek is in verschillende kleuren gedrukt: zwarte woorden beschrijven wat er gebeurt. Gekleurde woorden zijn uitspraken van de dieren. Zien je leerlingen dat de kleur van de tekst correspondeert met de kleur van het dier? Welk dier zegt wat?
De inhoud van de koffer verdient ook aandacht. Teken een koffer en lees nog eens voor wat het vreemde dier over de inhoud van de koffer beweert. Laat de leerlingen vervolgens tekenen of vertellen wat er volgens het vreemde dier in de koffer zit: ‘Een theekopje, een tafel en een stoel’ en ‘een houten huisje met een keukentje, waar ik mijn kopje thee zet. Daar woon ik. Het huisje staat op een heuvel met bomen. Op een heldere dag kun je de zee zien. Dat zit allemaal in mijn koffer.’ Bespreek met je leerlingen of dit wel in een koffer kan zitten. Wijs je leerlingen daarna op de illustratie van de geopende koffer, met daarin de restanten van een theekopje en een foto van het huisje. Volgens de vos heeft het vreemde dier gelogen over de inhoud van zijn koffer. Maar is dat wel zo?

De derde keer dat je dit boek onder de aandacht brengt, ga je in op de diepere laag die in dit verhaal verborgen zit. Hierbij gaat het om dingen die niet expliciet in de tekst benoemd worden, maar die je wel uit het verhaal kunt afleiden. Enkele tekstgerichte vragen die je kunt stellen:

• Komt het vreemde dier van ver? Ja, hij heeft bergen beklommen en zeeën overgezwommen om hier te komen.
• Zou het dier uit vrije wil zijn vertrokken? Nee, want hij moest vluchten en de inhoud van zijn koffer staat symbool voor de herinneringen die hij wil bewaren.
• Is het vreemde dier welkom bij de andere dieren? Uiteindelijk wel, want ze hebben iets gemaakt om hem zich thuis te laten voelen.
• Wat zou het vreemde dier bedoelen met ‘we hebben meer theekopjes nodig’? Hij wil nieuwe, fijne herinneringen maken op de plek waar hij nu is.

Tekst: Lysette van Geel

Invalshoek gedrag

Prentenboek: Berend Stuntel (onderbouw)

Berend Stuntel is een aap van niks. Hij struikelt, valt en bezeert zich steeds. Zijn neven kunnen van alles. Zijn ene neef Jacco kan goed op zijn kop hangen, Tijmen kan prachtig aan één hand slingeren en Karel is de beste in zwieren. Berend kan helemaal niets. Hij wordt steeds uitgelachen en voelt zich hierdoor heel naar en verdrietig. Op een dag komt hij Luna tegen die hem niet uitlacht en tegen hem zegt: “Volgens mij heb jij een bril nodig.”

Het is een grappig verhaal en gaat over vriendschap, zelfvertrouwen en voor het eerst een bril dragen. De illustraties laten de gevoelens van de apen goed zien. Voordat je het verhaal voorleest, kun je even ingaan op het dragen van een bril: welke leerlingen dragen een bril? En weet je nog hoe het was zonder een bril?

Lees het verhaal voor en praat met de leerlingen over wat er in het verhaal gebeurt en wat je ziet op de platen. Wie spelen een rol in dit verhaal en waar speelt het verhaal zich af? Een tweede keer kun je ingaan op details: wat kunnen de neven allemaal en Berend niet in het begin van het verhaal en wat kan Berend aan het einde van het verhaal en de neven niet? En wat doet Luna? De derde keer kun je ingaan op de gevoelens van Berend en de gevoelens van de neven om duidelijk te maken wat het voor Berend betekent dat hij wordt uitgelachen. Ook kun je met de leerlingen bespreken wat Luna voor Berend betekent. Bij dit doel kun je de gedragspatronengrafiek inzetten (zie voor een voorbeeld pagina 61 van het basisboek Close Reading).

Invalshoek gender

Prentenboek: Het lammetje dat een varken is (onderbouw)

Dit verhaal gaat over schapen die die met hun mooie vacht gras eten en over varkens die lekker in de modder rollen. Eén lammetje ligt ook lekker in de modder te rollen en dat vinden ze allemaal maar raar. De boer snapt het ook niet en brengt het lammetje naar de dierenarts. De dierenarts concludeert dat het lammetje een varkentje is en alleen van buiten een lammetje is. Hij scheert het lammetje en dan komt zijn echte huid tevoorschijn. Hij maakt ook nog een mooie krulstaart. Het varkentje dat nooit een lammetje was, rolt heerlijk door de modder. Iedereen is uiteindelijk blij. De schapen zeggen: “Wat een mooi varkentje.” En de varkens zeggen: “Wat een leuk varkentje.”

Dit boek voor jonge leerlingen kun je voorlezen in drie sessies. De eerste keer bespreek je wat er in het begin, midden en einde gebeurt. Het leesdoel is dan: Ik kan vertellen wat er in het begin, midden en einde van het verhaal met het lammetje gebeurt. De leerlingen kunnen dit tekenen en in groep 3 er ook woorden bijschrijven. De tweede keer gaat het om het bespreken van het probleem in het boek. Het leesdoel is: Ik kan vertellen wat er aan de hand is met het lammetje en hoe dat wordt opgelost. De derde sessie kun je ook koppelen aan de tweede sessie en met de leerlingen bespreken dat je jezelf mag zijn, ook al vinden mensen dat vreemd. Laat hen bijvoorbeeld aan elkaar vertellen hoe het varkentje zich aan het einde van het verhaal voelt en dit tekenen.