Zelfsturing ontwikkelen in groep 1 en 2

Jonge kind – Leestips van de maand april 2025

Het sturen van ons gedrag is ontzettend belangrijk om goed te kunnen functioneren in het dagelijkse leven. Hoe kun je zelfsturing bij jonge kinderen stimuleren? En waarom is het belangrijk om dat juist bij leerlingen in groep 1 en 2 te doen?

Zelfsturing wordt mogelijk gemaakt door verschillende denkprocessen die we samen ook wel executieve functies noemen. Leerlingen in groep 1 en 2 zitten in de meest kritische periode voor de ontwikkeling van die executieve functies (Shaul & Schartz, 2014). De prefrontale cortex (vooraan gelegen in onze hersenen) speelt hierbij een grote rol. In de kleuterleeftijd is de prefrontale cortex het meest vatbaar om executieve functies te ontwikkelen. Dan leren kinderen bijvoorbeeld om zich te focussen, afleidingen te weerstaan, hun beurt af te wachten, zich flexibel aan te passen aan wisselende activiteiten, door te zetten en meerdere opdrachten te onthouden (McClelland et al., 2014).

De ontwikkeling van executieve functies tijdens de kleuterleeftijd wordt als een belangrijke indicator gezien of een kind klaar is voor groep 3 (de term ‘schoolrijpheid’ wordt hier ook wel voor gebruikt) (Fitzpatrick et al., 2014; Shaul & Schwartz, 2014). Ook is de ontwikkeling van executieve functies direct gerelateerd aan lees- en rekenprestaties in het primair onderwijs (Bull et al., 2008; Shaul & Schwartz, 2014; Cragg & Gilmore, 2014; Blair & Razza, 2007; McClelland et al., 2007).

Kortom, er zijn veel redenen om de zelfsturing van leerlingen in groep 1 en 2 te stimuleren!  

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

• Kleuters niet klaar voor school

  Niet zindelijk, geen moment kunnen stilzitten, angstig, totaal geen aandacht hebben voor wat dan ook. Schoolleiders uit alle delen van Nederland signaleren – los van elkaar – dat kleuters steeds minder vaak ‘klaar’ zijn voor de basisschool. Wat is de achtergrond van deze trend en welke oplossingen zouden er kunnen zijn?

• Executieve functies in ontwikkeling

  Naarmate kinderen ouder worden, zijn ze steeds beter in staat om hun gedrag aan te sturen. Deze toename in zelfsturing is gerelateerd aan de ontwikkeling van executieve functies.
  In dit artikel lees je meer over de ontwikkeling van executieve functies bij jonge kinderen en hoe je executieve functies kunt stimuleren. Let op: de digitale versie van dit artikel is alleen beschikbaar voor abonnees.

• Zelfsturing bij kleuters

  In het Vlaamse onderzoeksproject ‘Zet je EF-bril op’ sloegen de stad Aalst, KU Leuven en de Odisee Hogeschool de handen ineen om zelfsturende vaardigheden bij kleuters te versterken. Het effectonderzoek loopt nog, maar duidelijk is wel dat leraren het grootste effect zagen bij de bouwsteen ‘interactie’.

• Hoe werk je aan executieve functies in de kleuterklas?

  Onderwijsmagazine Klasse legt uit wat executieve functies zijn, waarom het belangrijk is om hieraan te werken met kleuters én hoe je het verschil kunt maken voor kwetsbare kinderen in je klas. Bekijk ook zeker het inspirerende filmfragment!

• Executieve functies in de kleuterklas

  Hoe kun je executieve functies op een kwalitatieve manier versterken? Op de Vlaamse website Inspirerend Kleuteronderwijs vind je allerlei inspiratie en tips voor de praktijk. De inhoud van deze website is gebaseerd op resultaten van internationaal wetenschappelijk onderzoek. De onderzoekers lazen twaalf reviews over de stimulering van executieve functies en selecteerden vier succesvolle interventies. Zo brachten ze effectieve praktijken op het gebied van executieve functies in de kleuterklas samen. Vervolgens deden ze empirisch onderzoek in de praktijk (in Vlaanderen). Op basis van al dit onderzoek zijn er tips voor de praktijk geformuleerd.

• Executieve functies in kaart gebracht

  SLO schreef een handreiking over executieve functies. In elf kaarten lees je wat de verschillende executieve functies inhouden, maar ook hoe je kinderen kunt ondersteunen bij de ontwikkeling van de executieve functies en vaardigheden. SLO deelt daarnaast tips hoe je de ontwikkeling kunt stimuleren en welke spellen je kunt gebruiken om de vaardigheid te oefenen. De kaarten zijn in eerste instantie geschreven voor pedagogisch medewerkers en leraren van kinderen in de leeftijd van twee tot zeven jaar.

• Hoe verbeter je de zelfregulatie van kleuters?

  Jonge kinderen moeten nog leren om hun gedrag en emoties te reguleren. Wat kun je doen om ze te dit te leren? En waarom is dit belangrijk?
  Lees in deze blog meer over waarom zelfregulering zo essentieel is voor schoolsucces. De blog sluit af met drie tips om zelfregulatie thuis en op school te verbeteren.

Bronnen:

• Blair, C., & Razza, R. P. (2007). Relating Effortful Control, Executive Function, and False Belief Understanding to Emerging Math and Literacy Ability in Kindergarten. Child Development, 78, 647-663. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2007.01019.x 

• Bull, R., Espy, K. A., & Wiebe, S. A. (2008). Short-term memory, working memory, and executive functioning in preschoolers: Longitudinal predictors of mathematical achievement at age 7 years. Developmental Neuropsychology, 33(3), 205- 228. 
  https://doi.org/10.1080/87565640801982312

• Cragg, L., & Gilmore, C. (2014). Skills underlying mathematics: the role of executive function in the development of mathematics proficiency. Trends in Neuroscience and Education, 3(2), 63–68. https://doi.org/10.1016/j.tine.2013.12.001

• Fitzpatrick, C., McKinnon, R. D., Blair, C. B., & Willoughby, M. T. (2014). Do preschool executive function skills explain the school readiness gap between advantaged and disadvantaged children? Learning and Instruction, 30, 25-31. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2013.11.003

• McClelland, M. M., Cameron, C. E., Connor, C. M., Farris, C. L., Jewkes, A. M., & Morrison, F. J. (2007). Links between behavioral regulation and preschoolers’ literacy, vocabulary, and math skills. Developmental Psychology, 43(4), 947–959. https://doi.org/10.1037/0012-1649.43.4.947

• McClelland, M. M., Cameron, C. E., Duncan, R., Bowles, R. P., Acock, A. C., Miao, A., & Pratt, M. E. (2014). Predictors of early growth in academic achievement: the head-toes-knees-shoulders task. Frontiers in Psychology, 5. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00599

• Shaul, S., & Schwartz, M. (2014). The role of the executive functions in school readiness among preschool-age children. Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 27(4), 749–768. https://doi.org/10.1007/s11145-013-9470-3