Spelbegeleiding

Jonge kind – Leestips van de maand oktober 2025

Tijdens het spelen leren jonge kinderen volop. Dat leren kun je versterken door hun spel bewust te begeleiden. Hoe doe je dat? In de leestips van deze maand gaan we dieper in op spelbegeleiding.  

Spelbegeleiding is een vorm van ondersteuning voor jonge kinderen, waarbij het spel begeleid wordt om de ontwikkeling van het jonge kind op verschillende gebieden te stimuleren (Skene et al., 2022). Spelbegeleiding is nuttig voor alle kinderen. Kinderen die opgroeien in sociaal-economisch kwetsbare milieus en stagneren in hun cognitieve ontwikkeling, die moeite hebben met samenspel of bijvoorbeeld zelfsturingsproblemen vertonen hebben daar extra baat bij (Chien et al., 2010). Spel naar een hoger niveau brengen kun je doen door gebruik te maken van de drie V’s: Verkennen, Verbinden en Verrijken (De Haan, 2012). Dit is interessant voor kinderen die moeite hebben om tot spel te komen, maar zeker ook voor kinderen die meer aan kunnen. Zo kun je het spel van álle leerlingen verrijken!

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

• Zó laat je kleuters leren! Spel of instructie?

  Laat je jonge kinderen vooral spelen óf geef je ze instructie? Dat is waar de discussie binnen het kleuteronderwijs vaak over gaat. Om antwoord te kunnen geven op deze vraag, is het nodig om te weten wat jonge kinderen nodig hebben om tot leren te komen. Keer op keer komt uit verschillende onderzoeken naar voren: kleuters hebben het complete aanbod – dus spel én instructie – nodig om te leren (o.a. Siraj-Blatchford et al., 2002; Fisher et al., 2013; De Haan, 2015; Stipek et al., 1995). Dit heeft te maken met hoe jonge kinderen leren: ze leren zowel informeel als formeel. Laat kinderen dus spelen, maar geef ook instructie. Onze collega Kyra Laarveld-Wolbers gaat hier in een whitepaper dieper op in.

• Opvallend gedrag in spel volgen en begeleiden

  Soms zien we spel dat niet passend is bij de kalenderleeftijd van een kind. Bijvoorbeeld wanneer kinderen niet lekker in hun vel zitten, of zich niet veilig voelen. Hoe kun je dit opvallende spelgedrag goed begeleiden? En hoe krijg je zicht op het spelgedrag, het spelniveau en de wijze van spelen van de kinderen in jouw groep? Onze collega Tinka Hofmeijer schreef er een artikel over.

• Close Reading en begeleid spel

  In groep 1 en 2 kun je met Close Reading van (prenten)boeken en verhalen werken aan tekstbegrip, oftewel begrijpend luisteren. Kinderen leren afleidingen maken binnen de tekst en de achterliggende boodschap van het verhaal te begrijpen. Door het verhaal na te spelen, komen kinderen tot dieper tekstbegrip. In dit artikel van onze collega’s Marjan van der Maas, Karin Versloot en Ruth Heuvelman lees je hoe je dit spel binnen Close Reading kunt begeleiden.

• Aansluiten bij doen-alsof-spel

  Met doen-alsof-spel doen kinderen spelenderwijs ervaringen op op verschillende gebieden: sociaal-emotioneel, talig en cultureel. Dit rijke spel ontstaat niet vanzelf: de rol van de professional is doorslaggevend. In het project ‘Taal in spel’ zijn tien kernelementen geformuleerd waarmee je als leraar het spel kunt versterken en kinderen kunt uitdagen tot meer taalproductie en hogere taaldenkniveaus. Deze kernelementen zijn gekoppeld aan de drie V’s: Verkennen, Verbinden en Verrijken (De Haan, 2012).

• Maak van spel prioriteit!

  Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de school om spel tot prioriteit te maken, volgens Mirella Raijmakers. En meer kennis over spel is een eerste vereiste om dit te realiseren, zo beschrijft ze in haar boek ‘Maak van spel prioriteit’. De rol van de leraar, beredeneerd aanbod binnen een uitdagende speelomgeving, spel observeren en begeleiden en samen met je groep spel opbouwen: door al deze aspecten krijgt spel een stevig fundament binnen je onderwijs aan het jonge kind.

  Mirella Raijmakers schreef ook een artikel in het Tijdschrift voor intern begeleiders (TIB) over het belang van de IB’er en KC’er om leraren hierbij te ondersteunen.

• Zelfsturing en executieve functies stimuleren in spel

  Spel is een krachtige manier om zelfsturing en executieve functies bij jonge kinderen te stimuleren, benadrukt Lilian van der Bolt in dit artikel. Kinderen leren tijdens spel niet alleen hun fantasie en creativiteit inzetten, maar ontwikkelen ook vaardigheden als plannen, doelgericht blijven, impulsen reguleren en flexibel omgaan met veranderingen. Deze groei komt het meest tot stand wanneer volwassenen het spel begeleiden met zogeheten scaffolding: een vorm van ondersteuning die net boven het huidige niveau van het kind ligt en langzaam wordt afgebouwd. Zo ontstaat ruimte voor kinderen om hun spel te verdiepen en langer vol te houden. Belangrijk daarbij is dat de volwassene voortdurend afwisselt tussen observeren en actief sturen, zodat interventies aansluiten bij wat het kind op dat moment nodig heeft.

Eerdere leestips

In oktober 2023 en oktober 2024 stond spelbegeleiding ook al centraal. Die leestips zijn een waardevolle uitbreiding op de tips van deze maand!

Bronnen:

• Chien, N.C., Howes, C., Burchinal, M., Pianta, R.C., Ritchie, S., Bryant, D.M., Clifford, R.M., Early, D.M. & Barbarin, O.A. (2010). Children’s Classroom Engagement and School Readiness Gains  in Prekindergarten. Child Development, 81(5), 1534-1549.

• De Haan, D. (2012). Verkennen, Verbinden, Verrijken: didactiek voor een goede interactie met jonge kinderen. Basistraining VVE plus. Gemeente Amsterdam in samenwerking met De Activiteit, CED-Groep, Cito en Nederlands Jeugdinstituut.

• De Haan, A., (2015). Effects of preschool education in mixed and targeted classrooms [Proefschrift]. Universiteit Utrecht. Geraadpleegd op 19 november 2024, van https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/322447

• Fisher, K. R., Hirsh-Pasek, K., Newcombe, N., & Golinkoff, R. M. (2013). Taking shape: Supporting preschoolers’ acquisition of geometric knowledge though guided play. Child Development, 84(6), 1872-1878. https://doi.org/10.1111/cdev.12091

• Skene, K., O’Farrelly, C.M., Byrne, E.M., Kirby, N., Stevens, E.C., & Ramchandani, P.G. (2022). Can guidance during play enhance children’s learning and development in educational contexts? A systematic review and meta-analysis. Child Development, 00 1-19. https://doi.org/10.1111/cdev.13730

• Siraj-Blatchford, I., Sylva, K., Muttock, S., Gilden, R., & Bell, D. (2002). Researching effective pedagogy in the early years. Research report 356. Department for education and skills. Geraadpleegd op 19 november 2024, van https://dera.ioe.ac.uk/4650/1/RR356.pdf

• Stipek, D., Feiler, R., Daniels, D., & Milburn, S. (1995). Effects of different instructional approaches on young children’s achievement and motivation. Child Development, 66(1), 209-223. https://doi.org/10.2307/1131201