De kracht van voorlezen

Jonge Kind leestips – september 2024 

Voorlezen is heerlijk! Maar dat niet alleen: het is voor kinderen ook noodzakelijk. Voorlezen draagt nadrukkelijk bij aan de taal-, lees- en woordenschatontwikkeling. De leestips van deze maand gaan over het belang van voorlezen aan jonge kinderen.

Door: Annemarieke Kool, jongekindspecialist

Als je kinderen voorleest, gebeurt er van alles in hun hoofd. Ze horen ‘authentieke taal’, begrijpen waar de tekst over gaat, denken na over wat er in het verhaal gebeurt, maken zich er een voorstelling van en leven zich in de hoofdpersoon in. Dit is een belangrijk en leerzaam proces, dat onder meer bijdraagt aan de woordenschatontwikkeling van kinderen.

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

Voorlezen of vertellen?

Het is goed om je te realiseren dat voorlezen iets anders is dan vertellen. De schrijver van een boek of verhaal heeft goed en bewust nagedacht over de taal, stijl en woorden, omdat die een bepaalde bedoeling met de tekst heeft. Bij spreektaal is dat minder. Natuurlijk kun je kinderen heel goed een verhaal vertellen (of navertellen), maar wees je er dan van bewust dat jij vertelt vanuit jouw eigen context en met jouw eigen woordenschat. Vertellen mag dan ook niet ten koste gaan van voorlezen; boekentaal is vaak veel rijker dan spreektaal! Voorlezen stimuleert onder andere de ontwikkeling van schooltaal bij kinderen.

Wat zegt de literatuur over het belang van voorlezen?

Voordat we onze leestips geven, zetten we eerst enkele interessante bevindingen uit de literatuur op een rij (o.a. Stichting Lezen, 2021):

• Voorlezen beïnvloedt verschillende onderdelen van de taal- en leesvaardigheid op een positieve manier: kinderen leren een boek vasthouden, ze leren letters herkennen en ze ontdekken de relatie tussen gesproken en geschreven woorden. Voorlezen draagt bovendien bij aan het ontwikkelen van het fonologisch bewustzijn, mondelinge taalvaardigheden, de woordenschat en het verhaalbegrip. Door voor te lezen, draag je er ook aan bij dat kinderen een positieve attitudetegenover het lezen ontwikkelen (Duursma, Augustyn & Zuckerman, 2008).
• De mate waarin wordt voorgelezen kan 8 procent verklaren van de verschillen in de taalontwikkeling, ontluikende geletterdheid en leesvaardigheid van kinderen (Bus et al., 1995).
• Voorlezen heeft invloed op de hersenstructuur. Peuters en kleuters die vaak worden voorgelezen, hebben meer activiteit in de hersengebieden voor visuele verbeelding en tekstbegrip (Hutton et al., 2015).
• Alle kinderen profiteren evenveel van voorlezen. Het opleidingsniveau en de sociale status van ouders spelen hierbij geen rol, ook de moedertaal niet (Bus et al., 1995; National Early Literacy Panel, 2008).
• Voorlezen brengt temperamentvolle kinderen (die snel huilen, geïrriteerd raken of afgeleid zijn) rust. Het voorlezen verbetert bovendien de interactie tussen ouder en kind (Van den Berg & Bus, 2015).
• Het is belangrijk dat de boeken die je voorleest rijke, veelzijdige en complexe taal bevatten. Want vooral dat draagt bij aan de positieve effecten van voorlezen (Duursma, Augustyn & Zuckerman, 2008; Rodriguez et al., 2009).

• Interactief voorlezen biedt kansen

  Interactief voorlezen houdt in dat je de inbreng van kinderen voor, tijdens en/of na het voorlezen stimuleert door open vragen te stellen. In het artikel Lees me voor. Leer me woorden (HJK) beschrijven Silke Vanparys, Chiel van der Veen en Hilde van Keer wat interactief voorlezen nog meer is, wat het belang ervan is, welke kansen je kinderen uit minder taalrijke gezinnen ermee geeft en hoe je deze manier van lezen stapsgewijs kunt aanpakken.

• Samenwerken met ouders loont, maar hoe?

  Het is niet alleen belangrijk dat er op school, maar ook thuis wordt voorgelezen. Maak ouders daarom deelgenoot van het belang van voorlezen, elke dag weer, en werk samen. Hoe je de samenwerking met al die verschillende ouders kunt vormgeven, lees je in de publicatie Kansen bieden in plaats van uitsluiten van Sardes. Annelies Kassenberg geeft in de bijdrage Verschillende ouders, gelijke kansen voor kinderen? (pagina 81-100) op basis van onderzoek en ervaringen uit de praktijk antwoorden op vragen als: Hoe werken school en ouders samen voor een optimale ontwikkeling van het kind? En hoe kunnen leraren het beste omgaan met verschillen tussen ouders?

• Handreiking voor ouders

  Waarom is voorlezen zo belangrijk? In het artikel 10 redenen waarom voorlezen een goed idee is! (op www.kinderboeken.nl) kunnen ouders er alles over lezen. Ook krijgen ze tips voor mooie boeken. Stimuleer ouders en wijs ze op deze handreiking!

• Close Reading in de onderbouw

  Jonge kinderen kunnen helemaal opgaan in verhalen: ze genieten van de grapjes, leven mee met de hoofdpersonen en kunnen even ontspannen. Als je een laag dieper wil graven, kun je ook Close Reading inzetten. Dit is een wetenschappelijk onderbouwde aanpak, die kinderen helpt om de (diepere) betekenis van een tekst te doorgronden. In de rubriek ‘Boek van de maand’ op deze website geven we maandelijks nieuwe boekentips voor Close Reading, ook voor groep 1 en 2. De geselecteerde kinderboeken zijn rijk van taal en inhoud, bevatten goede teksten, hebben een uitdagende verhaallijn en zijn geschikt om over na te denken. Vaak geven we er een complete lessenserie bij!

Tips voor de Kinderboekenweek

De Kinderboekenweek – die dit jaar plaatsvindt van 2 tot 13 oktober – is bij uitstek een periode om veel voor te lezen! Het thema is ‘Lekker eigenwijs!’ Op zoek naar geschikte boeken voor jonge kinderen? Enkele tips:

• Hup Herman! van Yvonne Jagtenberg
• Hé, wie zit er op de wc? van Harmen van Straaten
• Ik ben Pippi niet! van Yvonne Jagtenberg
• Ada Dapper, Wetenschapper van Andrea Beaty (check het ‘Boek van de maand september 2024’; op deze pagina krijg je tips voor hoe je met dit boek kunt werken in jouw groep)

Literatuur

• Bus, A. G., Van IJzendoorn, M. H., & Pellegrini, A. D. (1995). Joint Book Reading Makes for Success in Learning to Read: A Meta-Analysis on Intergenerational Transmission of Literacy. Review of Educational Research Spring, 65(1), 1-21.
• Duursma, E., Augustyn, M., Zuckerman, B. (2008). Reading aloud to children: the evidence. Archives of Disease in Childhood 93, 554-557. https://doi.org/10.1136/adc.2006.106336
• Hutton, J. S., Horowitz-Kraus, T., Mendelsohn, A. L., DeWitt, T., & Holland, S. K. (2015). Home Reading Environment and Brain Activation in Preschool Children Listening to Stories. Pediatrics, 136(3), 466-478. https://doi.org/10.1542/peds.2015-0359
• Logan, A. R., Justice, L. M., Yumuş, M., Chaparro-Moreno, L. J. (2019). When Children Are Not Read to at Home: The Million Word Gap. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 40(5), 383-386. DOI: 10.1097/DBP.0000000000000657
• Montag, J. L., Jones, M. N., & Smith, L.B. (2015). The Words Children Hear: Picture Books and the Statistics for Language Learning. Psychological Science, 26(9), 1489-1496. https://doi.org/10.1177/0956797615594361
• Massaro, D. W. (2017). Reading Aloud to Children: Benefits and Implications for Acquiring Literacy Before Schooling Begins. The American Journal of Psychology, 130(1), 63-72. https://doi.org/10.5406/amerjpsyc.130.1.0063
• National Early Literacy Panel (2008). Developing Early Literacy. Report of the National Early Literacy Panel. National Institute for Literacy & National Center Family Literacy. Geraadpleegd op 9 september 2024, van https://lincs.ed.gov/publications/pdf/NELPReport09.pdf
• Rodriguez, E. T., Tamis-LeMonda, C. S., Spellmann, M. E., Pan, B. A., Raikes, H., Lugo-Gil, J., Luze, G. (2009). The formative role of home literacy experiences across the first three years of life in children from low-income families. Journal of Applied Developmental Psychology, 30(6), 677-694. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2009.01.003
• Stichting Lezen (2021, 3 maart). Voorlezen: boost voor taal en lezen. Lezen. Geraadpleegd op 12 september 2024, van https://www.lezen.nl/onderzoek/voorlezen-boost-voor-taal-en-lezen/
• Van den Berg, H., & Bus, A. G. (2015). Boekstart maakt baby’s slimmer. Stichting Lezen Reeks. Deel 24. Eburon. Geraadpleegd op 9 september 2024, van https://www.lezen.nl/wp-content/uploads/2021/01/bs20maakt20babys20slimmer.pdf