Informatieve boeken

Close Reading-lessenserie

Deze maand zetten we twee informatieve boeken voor de bovenbouw in de spotlights. Twee boeken met twee verschillende thema’s. Voor bij de geschiedenislessen hebben we ‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’ van Yuval Noah Harari gekozen en rondom mens & maatschappij ‘het te gekke geldboek’ van Arwen Kleyngeld. Beide boeken zijn ons getipt door leerkrachten! Met dank aan Monique Hendriks (Atelier in Zwolle) en Esther Warffemius (De Parel Muntendam).

Ga je dit boek van de maand gebruiken? Deel het op social media via @Expertis Onderwijsadviseurs (LinkedIn en Facebook) of @Expertisadvies (Twitter)

‘het te gekke geldboek’

Het boek ‘het te gekke geldboek’ is zeer geschikt voor leerlingen in de bovenbouw. Hoe mooi is het begrijpend lezen te koppelen aan themalessen over geld in het kader ‘De Week van het geld’ van 27 maart tot en met 31 maart 2023.

Arwen Kleyngeld heeft allerlei weetjes en spannende verhalen verzameld over geld. Zij doet haar naam dus eer aan! Het eerste hoofdstuk lijkt wat voor de hand liggend en gaat over de waarde van geld, over sparen en rente, maar ze schrijft ook over de kunst van Banksy en sneakers van anderhalf miljoen. Ook de volgende hoofdstukken zijn verrassend en interessant als je leest over goudkoorts en een deal over vals geld.  Ze schrijft over gekke belastingen op o.a. baarden en ramen en over Julia, de drugshandelaar. De nutteloze weetjes die bijvoorbeeld beschreven worden op de bladzijdes 58 tot en met 63 zijn zo grappig. Ze gaan bijvoorbeeld over de geldboom (bestaat echt), over de mythe van de domme koning Midas en gekke dure dingen. En weet je dat elke euromunt er aan één kant hetzelfde uitziet, maar aan de andere kant verschillend is, omdat de 11 landen die de euromunt gebruiken elk een ander logo hebben?

Het boek is geïllustreerd door Kariene van Steenhoven (Kariene Tekenmachine). De illustraties zijn soms gecombineerd (bij de start van de hoofdstukken) met fotografie waardoor het lezen over geld nog meer tot je verbeelding spreekt.

Je kunt enkele hoofdstukken voorlezen, maar ook hoofdstukken gebruiken voor een Close Reading lessenserie. Wij hebben gekozen voor hoofdstuk 6 dat gaat over bitcoins  ’Het mysterie van de verdwenen bitcoins’. Dit hoofdstuk start met een verhaal over een gewone jongen genaamd Gerald Coppen die heel handig was met computers….

In dit hoofdstuk wordt uitgebreid ingegaan op wat cryptogeld is, hoe het ontstaan is, wie erin handelt en wat de risico’s zijn. Daarbij wordt ook het verhaal van Gerald Cotten verteld.

Het einddoel van deze lessenserie is:

• Ik kan vertellen wat bitcoins zijn en wat de risico’s van bitcoins zijn.
• Ik kan een beginnende cryptohandelaar tips geven om te grote risico’s te vermijden.

Close Reading sessie 1

In de eerste sessie kun je verkennen wat cryptogeld is en de leerlingen hiervoor bewijs in de tekst laten zoeken. Wat zijn de belangrijkste dingen die gezegd worden in de informatieve stukjes *Cryptogeld * Blokchain * Geen bankrekening* Bitcoin-pinautomaat * Cryptobeursen *Wallet en *Delven.

Leesdoelen van deze sessie zijn:

• Ik kan vertellen en beschrijven wat cryptogeld is en wat je ermee kan doen met behulp van een samenvatting.
• Ik kan de titel ‘het mysterie van de verdwenen bitcoins’ verklaren.

Het eerste kopje model je door te laten zien wat de belangrijkste zinnen zijn in het stukje *Cryptogeld, namelijk ‘Cryptogeld is digitaal geld. Je kunt het gebruiken als ruilmiddel, je kunt het bewaren en het is zeldzaam. Je hebt geen bank nodig.’ Gebruik hiervoor het ‘Stappenplan samenvatten’ uit het boek ‘Close Reading in de praktijk voor de bovenbouw’ op blz. 31 en 32.

De geformuleerde kernzinnen schrijf je op het digibord in het schema en laat je de leerlingen ook noteren. Vervolgens zoek je samen met de leerlingen de belangrijke zinnen bij het stukje ‘Blokchain’. Het volgende stukje kunnen de leerlingen mogelijk al zelf vinden. Gebruik hiervoor de werkvorm ‘Tweetalcoach’ waarbij leerlingen om en om een zin zoeken die het stukje samenvatten. Gaat het goed dan kunnen de leerlingen middels deze werkvorm de laatste kopjes samenvatten. Het gaat er om dat de leerlingen de grote lijn van de tekst kunnen samenvatten. Het gaat niet om de details.

Vragen die je bijvoorbeeld kunt stellen om tot de kernzin van een stukje te komen zijn: Wat is cryptogeld? Kun je cryptogeld vastpakken? Waar bewaar je cryptogeld? Kun je ermee betalen in een winkel? Kun je ermee handelen? Kun je cryptogeld pinnen?

Ter afsluiting van sessie 1 kun je het laatste doel van deze les bespreken. Het gaat om het verhaal van Gerald Cotten die verdween in 2019. Laat de leerlingen het verhaal over Gerald nogmaals zelfstandig lezen. In een placemat voor 3 of 4 leerlingen kunnen ze dan voor zichzelf opschrijven waarom de titel van dit hoofdstuk ’het mysterie van de verdwenen bitcoins is’. Geef aan dat ze dit in een goede zin moeten vertellen. In het midden van de placemat wordt de beste zin geschreven waar een ieder zich in kan vinden.

Download hier het werkblad bij sessie 1.

Close Reading sessie 2

In de tweede sessie kun je het verhaal van Gerald Cotten uitdiepen. Het is een interessant verhaal dat tot nu toe niet opgehelderd is. Je kunt de leerlingen laten beschrijven en tekenen wat de verschillende stappen van zijn carrière zijn. Een andere mogelijkheid is om de voor-en nadelen van cryptogeld te laten onderstrepen en te noteren.

In de tweede sessie kun je dan ook twee leesdoelen formuleren, namelijk.

• Ik kan de carrière van Gerald Cotten beschrijven en tekenen
• Ik kan de voor-en nadelen van cryptogeld noteren

Omdat deze twee doelen samen veel tijd in beslag kunnen nemen, kun je de leerlingen ook in twee groepen verdelen (werkvorm expertgroepen) waarbij de ene groep de carrière van Gerald Cotten beschrijft en in beeld brengt en de andere groep de voor-en nadelen van cryptogeld beschrijft. Beide groepen presenteren het resultaat aan het einde van de tweede sessie. Je kunt er ook voor kiezen twee sessies 2 te doen.

Close Reading sessie 3

In de derde sessie gaan we in op de diepere betekenis van dit hoofdstuk. Want waarom zou de schrijfster nu juist dit hoofdstuk hebben toegevoegd aan haar boek. Waarom beschrijft ze het verhaal van Gerald Cotten zo uitgebreid? En ook niet onbelangrijk: Wat vind je van het verhaal van Gerald Cotten. Is hij ook een crimineel? Zou jij willen handelen in cryptogeld? Waarom wel en waarom niet? Deze derde sessie is vooral bedoeld om te praten over het gevaar van cryptogeld en wat je als handelaar moet doen om niet al te grote risico’s te lopen. Een mooie opdracht zou zijn de leerlingen een tiplijst te laten maken hoe om te gaan met cryptogeld.

Het leesdoel van deze sessie is:

• Ik heb mijn eigen mening gevormd over cryptogeld en ik kan een tiplijst maken voor de beginnende cryptohandelaar.

Lees ter afsluiting met elkaar het laatste hoofdstuk (8) van ‘het te gekke geldboek’. De schrijfster gaat in op armoede en rijkdom en de betekenis van geld voor de mens. Maakt geld gelukkig? Wat zegt de wetenschap hierover en wat vind jij? Ze licht dit hoofdstuk toe aan de hand van het verhaal van Chuck Feeney, die heel rijk was (hij had 9 miljard dollar) en al zijn geld weggaf aan allerlei goede doelen. Ook de uitspraken aan het einde van dit boek over geld zijn zinvol om te lezen en om over te discussiëren:

• ‘Het is je reinste krankzinnigheid om in armoede te leven en in rijkdom te sterven’(Juvenalis)
• ‘Je hoeft geen geld te bezitten om waardig te zijn’(Ghandi)
• ‘De gevoeligste plek van de mens is zijn portemonnee’(Jean de Boisson)
• ‘Geld hebben is mooi, zolang je het plezier niet hebt verloren in dingen die je met het geld kunt kopen.’

Laat leerlingen de uitspraak kiezen die ze mooi of interessant vinden en uitleggen waarom (middels een mixed tweetal gesprek). Eventueel maak je een werkblad (zoek iemand die).

In de filosofie heb je drie grote domeinen: Het goede (gedraagt iemand zich netjes), het ware (klopte het wat iemand zegt) en het schone (wat vinden we mooi). Dat laatste wordt ook wel ‘esthetica‘ genoemd. In het boek ‘Het grote boek van mooi en lelijk’. (Stine Jensen, Kluitman, 2022, Haarlem) word je uitgedaagd te filosoferen over mooi en lelijk en kun je een eigen smaak ontwikkelen.

Zo is het hoofdstuk Spulletje, spulletje aan de wand (bladzijden 38 tot en met 47) in relatie tot ‘maakt geld gelukkig?’ M.a.w. ‘maken spullen je gelukkig?’ een mooi hoofdstuk om te lezen.

Close Reading sessie 1

In de eerste sessie kun je samen met leerlingen verkennen welke mensensoorten er allemaal op aarde hebben geleefd en wat we weten over deze mensensoorten.

Het leesdoel van sessie 1 is dan:

• Ik kan vertellen over de verschillende soorten mensen.

Maak samen met de leerlingen een mindmap. Nadat je de tekst hebt voorgelezen vraag je leerlingen om na te denken waar dit hoofdstuk in één of twee woorden over gaat. Dit zet je in het midden. Daarna laat je nadenken welke zijtakken de mindmap nodig heeft. Over welke soorten mensen wordt er gesproken in de tekst? Het gaat om de belangrijkste kenmerken van de soorten mensen.

Vervolgens kun je voordoen hoe je uit de verschillende stukjes tekst de informatie haalt die past bij dat soort mens. Zo orden je de feitelijke informatie overzichtelijk en kunnen leerlingen vertellen over de verschillende soorten mensen. Laat de feiten ook onderstrepen in de tekst en werk met verschillende kleuren voor iedere soort mens. Houd hierbij het GRRIM (Gradual Release of Responsibility Instruction Model) aan.

Omdat het best veel tekst is zou je ook hier de werkvorm ‘expertgroep’ in kunnen zetten en de leerlingen kunnen verdelen over de verschillende mensensoorten.

Als afsluiting zou je de werkvorm  ‘mix en ruil’ kunnen gebruiken. Geef leerlingen een plaatje van een soort mens en laat ze (evt. met behulp van hun aantekeningen) vertellen over deze mens. Daarna mag de ander over zijn/haar mensensoort vertellen. Hoor je nog nieuwe informatie die je zelf nog niet hebt genoteerd dan mag je dit aanvullen in je mindmap, mits je ook het bewijs in de tekst kunt vinden (eventueel op aanwijzen van je maatje). Daarna wissel je van plaatje en zoek je een nieuw maatje.

Close Reading sessie 2

In sessie 2 zou je samen met de leerlingen kunnen ingaan op de grote vraag die Yuval Harari stelt in dit hoofdstuk (blz. 19). Waarom is er maar één type mens op aarde terwijl er van dieren veel meer verschillende soorten rondlopen (zoals de verschillende soorten beren waarmee hij het hoofdstuk inleidt). ‘

Het leesdoel van sessie 2 is dan:

• Ik kan uitleggen hoe het komt dat alle andere mensensoorten uitgestorven zijn en waarom we nu spreken over de supersapiens.

Als hulpmiddel kan een oorzaak-gevolg schema worden gebruikt. Welke oorzaken kun je vinden in de tekst waardoor er een mensensoort uitstierf (gevolg). Eventueel zou je dit ook kunnen laten aanvullen op de mindmap. Doe het bij één mensensoort voor en doe er ook nog één samen. Hoe kun je oorzaken en gevolgen herkennen? Op welke signaalwoorden moet je dan letten?

Sessie 2 kun je dan afsluiten met de vraag ‘Waarom spreekt Yuval Harari in dit hoofdstuk over de ‘supersapiens’?’. Laat leerlingen hier eerst zelf over nadenken en daarna verschillende argumenten bespreken in tweetallen. Geef als afsluiting willekeurige beurten en laat leerlingen elkaar aanvullen. Probeer steeds bewijs in de tekst te vinden.

Close Reading sessie 3

In sessie 3 is het belangrijk om samen met leerlingen tot de diepere laag van de tekst te komen. In deze sessie kun je inzoomen op de bedoeling van de schrijver, je zou afleidingen kunnen maken of je eigen interpretatie m.b.v. je eigen achtergrond kennis kunnen maken.

In een interview met Yuval Harari geeft hij aan dat het boek ‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’ een belangrijke boodschap heeft aan kinderen: de wereld waarin we leven, had ook heel anders kunnen zijn. Een quote van hem luidt als volgt: ‘Onze voorouders hebben de wereld gemaakt tot wat hij is. Wij kunnen beslissen wat voor wereld het zal worden.’ (zie vooraan in het boek, net voor de inhoudsopgave).

Wat zou hij hiermee bedoelen en lezen we deze boodschap ook terug in dit hoofdstuk? En wat vinden wij hier eigenlijk zelf van?

Het leesdoel van sessie 3 is:

• Ik heb een eigen mening gevormd over de supersapiens. Ik kan aangeven wat ik heb geleerd en wat ik verder nog zou willen leren over de mens.

Tekstgerichte vragen die je zou kunnen gebruiken in deze sessie zijn de volgende: Wat vindt Yuval Harari van de supersapiens? Door welke woorden en zinnen weet je dat? Wat vind jij zelf van de supersapiens? Welke woorden en/of zinnen gebruikt Yuval Harari om ons over zijn boodschap te laten nadenken? En ben je het eens met zijn uitspraak dat de mensen ook iets kunnen veranderen aan de aarde? Waarom wel of niet?

Als afsluiting van de lessenserie kun je met leerlingen in gesprek gaan over de (nieuwe) kennis die ze hebben opgedaan door het lezen van dit hoofdstuk. Waarschijnlijk zijn ze ook nieuwsgierig geworden. Welke vragen hebben ze nu nog? Laat deze vragen noteren en laat ze, door de inhoudsopgave op het bord te tonen (of uit te delen op een kopie) bepalen welk hoofdstuk ze zouden kunnen gaan lezen om antwoord op hun vragen te vinden. Zo motiveer je leerlingen om verder te lezen.

Het één na laatste hoofdstuk is heel duidelijk een opdracht voor de lezer van de schrijver (‘Gebruik je superkrachten!’). Hiermee zou je uiteindelijk het thema kunnen afsluiten. Doe dit bij voorkeur als leerlingen ook meerdere hoofdstukken hebben gelezen en antwoorden hebben gevonden op hun vragen.