Het belang van de ontwikkeling van schrijfmotoriek in groep 1-2

Jonge kind – Leestips van de maand april 2023

Ondanks de opkomst van digitale leermiddelen in de klas is schrijven (met de hand) nog steeds een belangrijke vaardigheid voor leerlingen. Ook zijn fijne motorische vaardigheden positief gerelateerd aan verschillende academische vaardigheden, zoals lees- en rekenvaardigheid (Kennisrotonde KR130). Problemen met aspecten van schrijven (leesbaarheid, schrijfsnelheid) hangen samen met een beperkter beschikbaar werkgeheugen en lagere scores op lezen en spelling (Engel e.a., 2018).

Het is van belang dat leerlingen bij aanvang van groep 3 over voldoende vaardigheden beschikken om baat te hebben bij het aanbod van het schrijfonderwijs. In de Engelstalige literatuur wordt dat aangeduid met hand writing readiness: ‘klaar zijn om te gaan schrijven’ (Lust & Donica, 2011). Maar wat is nu belangrijke kennis voor leerkrachten in groep 1-2 om leerlingen zo goed mogelijk op dat schrijfonderwijs voor te bereiden? De ontwikkeling van grove en fijne motoriek gaan hand in hand en dragen bij aan de ontwikkeling van het schrijfonderwijs.

Deze maand hebben we leestips verzameld rondom dit thema. Veel leesplezier!

Door: Kyra Laarveld-Wolbers, jongekindspecialist

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

Fijne motoriek

• Effectieve activiteiten in groep 1 en 2 voor de ontwikkeling van schrijfmotoriek.

  Er bestaan diverse ideeën over hoe leerkrachten leerlingen in groep 1 en 2 kunnen voorbereiden op schrijfonderwijs vanaf groep 3. Er is echter geen gedegen onderzoek naar de effectiviteit van programma’s die zich daarop richten. Opmerkelijk, omdat de ontwikkeling van de fijne motoriek bij kleuters van belang is voor het met de hand kunnen schrijven. En lees- en rekenvaardigheden hangen daar weer mee samen. Van de diverse vroeg- en voorschoolse ondersteuningsprogramma’s die gericht zijn op schrijfonderwijs is niet bewezen dat ze effectief zijn. Het tegenovergestelde, dat ze niet-effectief zijn, is overigens evenmin bewezen.

• Belang van de ontwikkeling van fijne en grove motoriek om goed te leren schrijven.

  Moeten onze kinderen nog wel leren schrijven nu alles gedigitaliseerd raakt? Ja, want het leren lezen en leren schrijven ontwikkelen zich samen en ondersteunen elkaar. Ja, want het schriftelijk noteren helpt om informatie te verwerken. En ja, het leren schrijven stimuleert de fijnmotorische ontwikkeling en traint tegelijkertijd heel wat denkfuncties. Om een pen te hanteren moeten vingers en pols fijne bewegingen kunnen controleren. Dat moet je leren, van gemakkelijk naar moeilijk, van wasco naar vulpen en alles ertussenin. Al het wetenschappelijke onderzoek is het over eens: een pen hanteren vereist herhaling en veel oefenen!

• Pengreep stapsgewijs aanleren.

  Bij kinderen uit groep 1/2 is de overgang van een statische potloodgreep naar een dynamische potloodgreep met bewegingen van duim en vingers van belang (Edwards, Buckland, & McCoy-Powlen, 2002). Een dynamische potloodgreep is de basis om soepel te (leren) schrijven. Zo’n greep maakt het mogelijk dat duim en vingers soepel en onafhankelijk van elkaar kunnen bewegen en het potlood in alle richtingen kunnen sturen. Zo kan een leerling alle rondingen, lussen en stokken van de letters maken en kost het schrijven weinig energie.

• Misvattingen in handschriftonderwijs.

  Al vanaf de leeftijd van 2,5 jaar is het mogelijk om het jonge kind op juiste wijze het schrijf- en tekengereedschap vast te laten houden en het met kleine, ronddraaiende bewegingen te leren kleuren. Daarnaast kan het jonge kind ook leren arceren. Dit laatste is een uitstekende vooroefening voor het leren schrijven. Als het kind van jongs af aan de goede greep en houding aangeleerd krijgt, hoeft het later minder af te leren en kan het gewoon doorgaan met de goede greep en houding. Dit levert aanzienlijk minder spanningen op (Stichting Schriftontwikkeling, 2021). Lees in dit artikel meer over taakspecifieke vaardigheden ter voorbereiding op het leren schrijven, of bekijk het filmpje waarin dieper wordt ingegaan op effectieve interventies bij jonge kinderen én veelvuldig voorkomende misvattingen t.a.v. de voorbereiding op het schrijven: