PIRLS… Schouders eronder!

De resultaten van het PIRLS–onderzoek 2021 zijn bekend. Zoals verschillende onderzoeken de afgelopen jaren laten zien, is er werk aan de winkel op het gebied van leesonderwijs. Gelukkig lijkt deze urgentie door te sijpelen in de verschillende lagen van het onderwijs. Zo zien we dat verschillende organisaties, maar ook de overheid, initiatieven nemen en er meer aandacht komt voor één van de, dan wel dé belangrijkste basisvaardigheid: lezen!

Wat kunnen we leren van het PIRLS–onderzoek 2021? Onderwijsadviseurs en taal-/leesexperts Kyra Laarveld en Liz Bunte nemen je mee in de belangrijkste resultaten van het onderzoek en maken een vertaalslag naar wat dit concreet voor de onderwijspraktijk betekent.  

Leesvaardigheid

De leesvaardigheid van tienjarige leerlingen in Nederland daalt ten opzichte van voorgaande onderzoeken en duikt voor het eerst net onder het westerse gemiddelde. 

PIRLS toetst het volgende: informatie opzoeken en conclusies trekken en informatie integreren en evalueren. PIRLS kent daarbinnen vier vaardigheidsniveaus. Op het eerste en laagste niveau wordt letterlijk gevraagd naar expliciet benoemde informatie uit een tekst en het trekken van eenvoudige conclusies. Op het hoogste niveau moet nieuwe kennis geïntegreerd worden in bestaande kennis en moeten leerlingen evalueren wat ze gelezen hebben. Ook de teksten lopen op in moeilijkheidsgraad per niveau. De teksten zijn zowel verhalend als informatief van aard. 

Een grote groep leerlingen behaalt in Nederland het lage niveau (96%). Het hoge niveau wordt door 37% behaald en geavanceerde niveau door 6%. De twee hoogste niveaus worden dus door slechts een kleine groep behaald. Hieruit kan geconcludeerd worden dat scholen in Nederland hard werken om leerlingen het minimale niveau te laten behalen, en dat er winst valt te behalen in de niveaus daarboven. Wat we zien in de praktijk is dat complexere vaardigheden weinig voorkomen in lesmethoden die in Nederland worden gebruikt. Ook wordt hier weinig op getoetst. Daarnaast zijn teksten die gelezen worden veelal niet rijk of complex wat betreft taal, tekststructuur of kennisniveau. Ook al kunnen we de onderzoeken niet één op één met elkaar vergelijken, uit de Pisa onderzoeken blijkt al langere tijd dat vijftienjarigen het evalueren en reflecteren op teksten een moeilijk onderdeel vinden. Het is dus zaak voor het onderwijs in Nederland om meer aandacht te hebben voor complexere vaardigheden in het leesonderwijs en rijkere en complexere teksten in te zetten. 

Rijke leeslessen

Kijkend naar de resultaten van PIRLS kunnen we stellen dat de inhoud van de leeslessen om aanpassing vraagt. Leerlingen moeten vaardiger worden in het lezen en begrijpen van complexere teksten, en daaropvolgend complexere inferenties leren maken. We noemen dit ook wel dieper tekstbegrip. Het is daarom belangrijk om leerlingen na te laten denken over de inhoud van de tekst, niet alleen op letterlijk niveau maar juist ook op afleidend niveau. Om dit te bereiken bij leerlingen kan het helpen om meerdere keren met een tekst te werken, waarbij leerlingen steeds dieper de tekst in duiken. Ook moet er kritisch worden gekeken naar de leesdoelen die gesteld worden en de vragen of opdrachten bij een tekst. Veelal staan leesstrategieën of het beantwoorden van allerlei vragen centraal als doel van een les, maar om tot tekstbegrip te komen moet juist de inhoud centraal staan. Expliciete instructie is hierbij van belang. Richt deze op de leesaanpak waarbij het inhoudelijke leesdoel centraal blijft staan. Laat in de instructie zien hoe leesstrategieën gebruikt worden om tot dieper tekstbegrip te komen en bouw de begeleiding af. Interactie tussen leerlingen over de inhoud van de tekst is een essentieel onderdeel van de leesles. Combineer het lezen met praten en schrijven. Laat leerlingen een mening vormen over de tekst en laat ze met elkaar discussiëren op basis van argumenten uit de tekst. Dit draagt bij aan dieper tekstbegrip.  

Een tweede aandachtspunt is de tekst zelf. Een complexe tekst, met rijk taalgebruik en die rijk is aan kennis, vraagt om herhaald lezen en om dieper na te denken over de inhoud van de tekst. Wees daarom vooral niet te bang dat leerlingen de tekst niet aan kunnen wat betreft de complexiteit. We weten uit onderzoek (Pearson, Palinscar, Biancarosa & Berman, 2020) dat leerlingen die meer kennis hebben over het onderwerp van de tekst, ook tot beter en dieper tekstbegrip kunnen komen. Door meerdere teksten binnen een thema te lezen leren leerlingen teksten te vergelijken en te evalueren. Ook breiden leerlingen hun kennis uit en begrijpen daardoor complexere teksten beter, win-win dus!  

“Het is belangrijk om leerlingen na te laten denken over de inhoud van de tekst, niet alleen op letterlijk niveau maar juist ook op afleidend niveau.”

De rol van de schoolleider 

Op veel scholen is de urgentie aanwezig om het leesonderwijs anders vorm te geven, veel scholen zijn daar zelfs al mee begonnen. Dat is een goede ontwikkeling. Voor deze scholen komt dit PIRLS rapport wellicht te vroeg. Het veranderen van het leesonderwijs is een complex proces. Schoolleiders spelen bij het veranderen van (lees)onderwijs een sleutelrol. Natuurlijk is een duidelijke visie die gedragen wordt door het hele team, waarin het belang van lezen centraal staat, een voorwaarde. Daarnaast hebben leerkrachten tijd en ruimte nodig om het leesonderwijs aan te passen en te versterken, denk hierbij bijvoorbeeld aan kennis hebben van de leerlijn, effectieve didactische principes voor een leesles en recente inzichten rondom leesonderwijs. Het (samen) voorbereiden van effectieve leeslessen is hierbij helpend. Verder is het belangrijk om een actueel en gevarieerd leesaanbod te creëren voor alle leerlingen.  

Expertis begeleidt scholen bij de implementatie van Close Reading. Close Reading is een verdiepende manier van begrijpend lezen waarbij de inhoud van een complexe tekst centraal staat. Close Reading stelt de tekst centraal en maakt van leerlingen actieve lezers. Lees meer over Close Reading.

OBS De Borgh in Zuidhorn (Groningen) voert de aanpak Close Reading in. Saskia Schulte en Jantina van Manen zijn leerkracht op OBS De Borgh en laten zien hoe zij Close Reading toepassen voor hun groep. Lees hier het inkijkje in de praktijk.