Pesten voorkomen? Start met een ijzersterke pedagogische basis
Pestgedrag blijkt hardnekkig. Sterker nog: het is toegenomen. Wat kun je op school doen om pesten tegen te gaan? Werk allereerst aan een sterke pedagogische basis, zegt Karien Wijngaards van Expertis Onderwijsadviseurs. Dat is het begin van rust én veiligheid in de school.
Door Karien Wijngaards
Uit de Veiligheidsmonitor Veilig op School 2021-2022 blijkt dat de meeste leerlingen en personeelsleden in het primair en voortgezet onderwijs zich veilig voelen op school.[1] De monitor laat echter ook zien dat het aantal leerlingen dat gepest wordt, toeneemt. Bovendien is maar liefst 39 procent van de leerlingen in het voortgezet onderwijs en meer dan de helft van de leerlingen in het primair onderwijs getuige van structureel pestgedrag. Genoeg reden dus om pesten onder de aandacht te brengen; we moeten alle zeilen bijzetten om het te voorkomen.
Het veiligheidsplan
Scholen doen veel om pesten tegen te gaan. Dat moeten ze ook, volgens de Wet veiligheid op school. Scholen zijn bijvoorbeeld verplicht een veiligheidsplan op te stellen. Hierin staat:
- hoe de school pestgedrag signaleert;
- welke afspraken er zijn om pesten te voorkomen en aan te pakken;
- wie de vertrouwenspersoon is;
- wie het aanspreekpunt pesten is;
- hoe de klachtenregeling werkt;
- waar de onafhankelijke klachtencommissie te vinden is.[2]
Sommige scholen nemen in het plan ook een pestprotocol op, maar dat is geen must. Een pestprotocol beschrijft hoe binnen de school wordt gehandeld als pestgedrag wordt gesignaleerd. Een pestprotocol is dus een handig hulpmiddel om ervoor te zorgen dat iedereen in de school weet wat er van hem/haar wordt verwacht als er wordt gepest.
Pesten voorkomen
Terecht proberen scholen ook zoveel mogelijk te voorkómen dat er gepest wordt. Zo werken scholen met allerlei lesprogramma’s die de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen versterken. Hierin staan onder andere thema’s als het herkennen van emoties, weerbaarheid en omgangsvormen centraal. Overigens: dergelijke programma’s dragen er niet alleen aan bij dat leerlingen beter met hun emoties en die van anderen om kunnen gaan; ze hebben ook een positief effect op het (academisch) leren. Heel verstandig dus, dat scholen een dergelijk programma inzetten.
Brandjes blussen
Ondanks de aanwezigheid van zo’n programma, een prima veiligheidsplan en een stevig pestprotocol kan het gevoel van onveiligheid en ‘brandjes blussen’ blijven bestaan. We komen regelmatig op scholen waar dit het geval is. De aanwezigheid van dergelijk ‘papierwerk’ zorgt er dus niet automatisch voor dat het pesten stopt. Hoe komt dat?
“Scholen doen veel om pesten tegen te gaan. Dat moeten ze ook volgens de wet”
“We komen regelmatig op scholen waar het gevoel van onveiligheid blijft bestaan”
Het is goed om te weten dat anti-pestprogramma’s het meest effect hebben als ze schoolbreed worden gedragen en onderdeel zijn van een stevige pedagogische basis. Dit houdt onder andere in dat niet alleen leerlingen, maar ook leraren weten hoe zij het best met bepaalde situaties om kunnen gaan en daarnaar handelen.[3] Het is daarbij enorm belangrijk dat leraren op een eenduidige manier omgaan met hun leerlingen.
Hoe dat zit? In scholen waar het handelen van leraren veel van elkaar verschilt, ontstaat voor leerlingen vaak ruimte om grenzen van leraren en medeleerlingen op te zoeken. Hoe sterker de reacties van leraren hierop verschillen, hoe onvoorspelbaarder de omgeving wordt. In zo’n omgeving voelen zowel de leerlingen als de volwassenen zich minder veilig. En op plekken waar men zich niet veilig voelt, ontstaat vanzelf meer onveilig gedrag.
Zo doen we dat hier op school
Het is dus bijzonder belangrijk dat, naast het leerlinggedrag, het handelen van het personeel regelmatig met elkaar wordt besproken en geëvalueerd. Op die manier ontstaat een norm: zo doen we dat hier op school. Het boek Regie in de klas van Tom Bennett kan hiervoor een goede inspiratiebron zijn. Bennet geeft niet alleen suggesties voor goed gedragsmanagement, maar ook voor het ontwikkelen van goede gewoontes die bijdragen aan een veilige school. Hij stelt dat het ontwikkelen van schoolbrede routines een effectieve manier is om probleemgedrag te voorkomen. Je bent dan geen brandjes meer aan het blussen, maar aan het voorkomen dat die brand ontstaat. De rust die dat geeft, is goud waard.
“Het blijkt enorm belangrijk dat leraren in de school op een eenduidige manier reageren op pestgedrag”
“Het ontwikkelen van schoolbrede routines is effectief om probleemgedrag te voorkomen”
Werken aan een sterke pedagogische basis
Wil je met je school werken aan een sterke pedagogische basis? Expertis heeft in samenwerking met researchED Nederland het programma ‘Regie in de School’ ontwikkeld, waarmee het hele team de schoolcultuur onder de loep neemt, de valkuilen in kaart brengt en inzet op gezamenlijk pedagogisch handelen. Scholen die hieraan meedoen ervaren binnen een jaar meer regie, meer rust, meer focus op leren en minder problemen met buitensporig gedrag van zowel leerlingen als ouders. Mooie bijvangst: de samenwerking tussen collega’s wordt versterkt en leraren gaan weer met meer plezier naar school!
“Met het programma ‘Regie in de school’ zet je in op gezamenlijk pedagogisch handelen”
“We halen ruis weg, en daarmee onveiligheid”
De Amersfoortse basisschool De Gondelier voerde het programma ‘Regie in de school’ in. Dit hield onder andere in dat het team enkele duidelijke gedragsafspraken – routines – voor de hele school formuleerde: over hoe de leraren de dag starten, over hoe ze om stilte vragen, over hoe de leerlingen naar het schoolplein lopen, over wat er wel en niet mag op de gang enzovoort. Ook werden de leraren getraind in pedagogisch vakmanschap en werd het MT ondersteund.
De aanpak werpt zijn vruchten af, ziet leraar en managementondersteuner Bernadette de Cocq: “Er heerst rust in de school, in tegenstelling tot vroeger, toen was er meer chaos. Rust maakt dat we prettiger werken en leren.” Ib’er Alita Aalten vult aan: “We halen ruis weg, en daarmee onveiligheid. We kunnen daardoor helemaal de focus leggen op waarvoor we hier zijn: de ontwikkeling van leerlingen, op allerlei gebieden.”
Meer weten over hoe De Gondelier werkt met het programma ‘Regie in de school’?
Lees over de ervaringen.
Ondersteuning van Expertis
Wil je met je team een sterk pedagogisch klimaat ontwikkelen, zodat de veiligheid op school toeneemt? Of heb je andere vragen? Neem contact op met Karien Wijngaards of Wouter Siebers.
Lees meer over ‘Regie in de school’ en hoe Expertis scholen hierbij ondersteunt.
