Het curriculaire spinnenweb als fundament voor kleuteronderwijs
Een kijkje in de praktijk: Van schoolvisie naar visie op het jonge kind
Door: Ruth Heuvelman, met medewerking van Jan van den Akker
In een eerder artikel liet basisschool De Rots uit Ede zien hoe zij hun algemene schoolvisie hebben vertaald naar een visie op onderwijs aan het jonge kind. De visie op het jonge kind is een belangrijke stap naar beter onderwijs. Een duidelijke visie geeft richting, zorgt voor focus in het team én is het uitgangspunt bij het maken van keuzes. Voor veel scholen een relevant thema, maar waar te beginnen, als je aan een samenhangend aanbod voor het kleuteronderwijs wilt werken? Het curriculaire spinnenweb (Van den Akker, 2003) biedt uitkomst. Een artikel door jonge kind-specialist Ruth Heuvelman, met medewerking van professor emeritus Jan van den Akker.
Voor veel scholen een relevant thema, maar waar te beginnen, als je aan een samenhangend aanbod voor het kleuteronderwijs wilt werken?
Het curriculaire spinnenweb
Professor emeritus Van den Akker, grondlegger van het curriculaire spinnenweb en (als voorzitter van de Raad van Toezicht) betrokken bij Expertis Onderwijsadviseurs, vertelt: “Vanuit de wetenschap was wel bekend wat de essentiële bestanddelen van een curriculum zijn. Ook leert de wetenschap ons veel over effectieve didactiek. Echter zag ik jarenlang vooral hoe het in de praktijk mis kon gaan, wanneer scholen met visie- en curriculumontwikkeling aan de slag gingen. Er werden onbedoeld zaken over het hoofd gezien, waardoor de samenhang belemmerd werd. De brug van de wetenschap naar de onderwijspraktijk ontbrak. Om scholen te ondersteunen ontwikkelden we – in oorsprong vanuit de Universiteit Twente en later verder vanuit de SLO – het curriculaire spinnenweb. Een tool die scholen helpt de visie en de hoofddoelen van het onderwijs uit te werken naar andere belangrijke onderdelen van het curriculum.”
In het curriculaire spinnenweb staat de visie centraal, ofwel: waartoe leren de leerlingen? Het vormt de kern en het uitgangspunt van het onderwijs. In relatie tot de visie worden de verschillende onderdelen van het spinnenweb verder uitgewerkt. Aan de hand van de visie op het kleuteronderwijs geef je als onderbouwteam vervolgens antwoord op vragen als: Hoe begeleid je het spelen en leren van jonge kinderen? Hoe ziet je speel- en leeromgeving eruit? En hoe volg je de ontwikkeling van jonge kinderen? Het spinnenweb is een model dat schoolteams helpt om antwoord te geven op negen essentiële vragen rondom de visie.
“Het spinnenweb biedt houvast om over het curriculum te praten.”
Jan van den Akker
“Ik zag jarenlang vooral hoe het in de praktijk mis kon gaan, wanneer scholen met visie- en curriculumontwikkeling aan de slag gingen.”
“Juist door via het spinnenweb alle facetten met het hele schoolteam te behandelen, vergroot je de kans om tot succesvolle curriculumontwikkeling te komen.”
Van schoolvisie naar onderwijs aan de onderbouw
De visie van de school is de basis voor het onderwijs aan de leerlingen. De drie meest gebruikte visies op onderwijs aan kleuters zijn ervaringsgericht, ontwikkelingsgericht en programmagericht onderwijs (Hilkens, 2020). Het visietraject rondom onderwijs aan het Jonge Kind dat Expertis begeleidt, maakt de vertaalslag van een algemene schoolvisie naar een visie specifiek op onderwijs aan het jonge kind. Hier wordt onder andere het door SLO ontwikkelde visiespel jonge kind bij ingezet. Dit visiespel is gebaseerd op het curriculaire spinnenweb. Recente wetenschappelijke onderzoeken liggen aan de basis hiervan. Aan de hand van prikkelende stellingen op basis van de drie meest gangbare visies op onderwijs aan kleuters, gaat het team tijdens het visietraject met elkaar het gesprek aan. Zo ontstaan er waardevolle inzichten.
Van den Akker vult aan: “De samenhang die het spinnenweb visualiseert, is van wezenlijk belang. Als één van de verschillende aspecten geen of te weinig aandacht krijgt, maakt dat het curriculum kwetsbaar. Juist door via het spinnenweb alle facetten met het hele schoolteam te behandelen, vergroot je de kans om tot succesvolle curriculumontwikkeling te komen.”
Overeenstemming door uitwisseling
‘Zou jij eens kunnen beschrijven hoe het aanbod er bij jou in de groep uitziet?’ Een vraag die gesteld werd binnen een team dat ik begeleid. Een vraag die de start was voor een open en eerlijk gesprek met elkaar over visie en de onderlinge verschillen en overeenkomsten. Uitwisseling staat centraal tijdens de bijeenkomsten. In alle openheid worden er vragen gesteld. Zijn de verschillen onderling echt zo groot, of lijkt dat vaak maar zo? Tijdens visietrajecten signaleer ik regelmatig dat er door uitwisseling overeenstemming ontstaat. Zo worden er doordachte keuzes gemaakt.
“Door uitwisseling ontstaat overeenstemming. Zo worden er doordachte keuzes gemaakt.”
“Een curriculum is in de praktijk alleen succesvol als het door een heel team gedragen wordt, en niet afhangt van enkele teamleden.”
Buiten de bestaande kaders denken
Het mooie van deze manier van werken en in gesprek gaan met elkaar is dat het brede vragen rondom onderwijs oproept. Waartoe geef je les? En hoe doe je dat? We merken dat elke deelnemer hierdoor, zowel individueel als in teamverband, gedwongen wordt om goed na te denken over wat het doel van onderwijs is, en hoe je dat doel gaat realiseren. Teams die door Expertis begeleid worden geven aan het waardevol en prettig te vinden om hier als team echt de tijd voor te nemen en met een externe jonge kind-specialist het gesprek hierover aan te gaan. Wanneer we samen met een onderbouwteam werken aan een visie op onderwijs aan het jonge kind, is het cruciaal dat het hele schoolteam achter deze visie staat. In trajecten gaan we daar actief mee aan de slag. Van den Akker vult aan: “Een grondige analysefase is essentieel. Een curriculum is in de praktijk alleen succesvol als het door een heel team gedragen wordt, en niet afhangt van enkele teamleden. Wil je iets duurzaams bouwen, dan zal iedereen zich daartoe moeten verhouden.”
De aanpak maakt iedereen bewust van overeenkomsten en verschillen binnen het team. Als tijdens het visietraject blijkt dat de onderlinge verschillen toch niet zo groot blijken te zijn als eerder gedacht, zie je de opluchting. Hierdoor komt er meer begrip voor elkaar, waardoor er ook meer ruimte ontstaat voor het gesprek over de verschillen. Het spinnenweb geeft daarnaast een stevige theoretisch gefundeerde basis voor de praktische uitwerking en vertaling van de visie naar de groepen in de onderbouw. Dit komt weer ten goede aan goed onderwijs voor alle kinderen.
Van den Akker vervolgt: “Het spinnenweb maakt het geheel visueel en breed gedragen, zodat deze echt gaat leven in schoolteams. Ik zie scholen in verschillende vormen werken met het spinnenweb. Van een groot vloerkleed in de lerarenkamer met de afbeelding van het spinnenweb erop, tot aan een poster op de muur. Door er steeds weer bij stil te staan, is het web een organisch geheel dat constant in beweging is.”
Een goede visie geeft richting aan het onderwijs, zorgt voor focus in het team en dient ter onderbouwing van keuzes. Hierdoor weet je waar je naartoe werkt met de leerlingen en kun je daar doelgericht mee aan de slag. Wilt u aan de slag met een visie op het jonge kind? Neem contact op met Ruth Heuvelman-Kroon.
