Spelenderwijs naar krachtig én onderbouwd kleuteronderwijs:

Hoe basisschool De Rots van verschillende aanpakken één onderbouwvisie maakte

Interview met Chantal Hazebroek: onderbouwcoördinator bij Basisschool De Rots

In de vroege kinderjaren leg je als leerling het fundament voor je verdere ontwikkeling en schoolloopbaan. Onderwijs aan het jonge kind is een specialisme en vraagt daarom een specifieke vertaling van de algemene schoolvisie. Een krachtige visie op kleuteronderwijs geeft richting en is de onderbouwing van je keuzes: voor, tijdens en na het ontwerpen van je aanbod. Zo ook bij Basisschool De Rots in Ede. Hoe pakten zij dit aan? Welke stappen hebben zij doorlopen? Wat is hierin de rol van het zogeheten ‘curriculaire spinnenweb’? En wat leverde dit op? Een gesprek met onderbouwcoördinator Chantal Hazebroek. “Het is ons gelukt om buiten de kaders van klassen en jaarlagen te gaan denken.”

Het jonge kind ontwikkelt zich anders dan een kind dat al kan lezen en schrijven. Een kleuter is impulsiever, heeft een kortere spanningsboog en ontwikkelt zich in sprongen. Om ervoor te zorgen dat het jonge kind zich al in de kleuterklas optimaal kan ontwikkelen, heb je als school een beredeneerd onderwijsaanbod nodig. Deze onderbouwing helpt je als de leraar om keuzes te maken, maar ook om aan anderen uit te kunnen leggen hoe je werkt en waarom. “We hebben geprobeerd om als team zelf een visie op kleuteronderwijs te formuleren, maar we liepen vast in het proces. We bleven erover praten, maar er werd niets besloten. Daarom hebben we de begeleiding van Expertis ingeschakeld”, aldus Hazebroek. Het team van basisschool De Rots speelde onder begeleiding van Expertis het visiespel over het jonge kind. Leraren van groep 0, 1 en 2 gingen met elkaar in gesprek over de keuzes die ze maken in hun les.

“Vanaf groep 3 staan veel lesonderdelen vast. Het is dan heel duidelijk wat je als leraar moet aanbieden. Voorheen gebruikten wij in de kleuterklassen een vaste methode, maar we merkten dat dit bij jonge kinderen niet goed werkte. We waren het erover eens dat we de methode niet als leidraad, maar als naslagwerk wilden gebruiken. We hebben vier verschillende kleutergroepen en werken met een team van zeven kleuterleerkrachten. Iedereen werkt op zijn of haar eigen manier. Zolang je vanuit hetzelfde gedachtengoed werkt en dezelfde doelen nastreeft, hoeft dat natuurlijk geen probleem te zijn. Dan moet je je keuzes natuurlijk wel kunnen onderbouwen. Daar heeft Expertis ons bij geholpen! ”

“We bleven erover praten, maar er werd niets besloten.”

Meld u aan voor de nieuwsbrief

Blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en schoolverbetering.

De startsituatie in kaart

Om met elkaar te bepalen waar je naartoe wilt, moet je eerst weten waar je staat. Ter voorbereiding op een studiedag die door Expertis werd begeleid, werd elke individuele leraar uitgenodigd om een aantal vragen te beantwoorden over hoe hij/zij dacht over het kleuteronderwijs. De individuele teamleden maakten ter voorbereiding op de eerste studiedag drie opdrachten: een algemeen beeld van de huidige werkwijze, een algemeen beeld van de gewenste werkwijze én een verdieping in de schoolvisie versus de visie van groep 1-2 op de Rots.

Dezelfde taal

Alle individuele antwoorden lokten tijdens de studiedag een interessante dialoog uit. “In eerste instantie leek het alsof onze visies erg uiteenliepen, maar toen we met elkaar reflecteerden en in gesprek gingen, bleek dat we eigenlijk hetzelfde wilden. We verwoordden het alleen anders en moesten dezelfde taal leren spreken. Voorheen waren we vooral gefocust op het volgen van de KIJK!-doelen –  het kindvolgsysteem dat wij gebruiken om te monitoren of de SLO-doelen behaald worden”, aldus Hazebroek. “Door met een helicopterview te reflecteren en na te gaan hoe we het doen en waarom we doen wat we doen, ontstond er een waardevol gesprek met elkaar.”

Het visiespel

Tijdens de studiedag speelde het team daarna onder begeleiding van Expertis het visiespel van het SLO. Het visiespel is gebaseerd op het curriculaire spinnenweb (Van den Akker, 2003). Elk teamlid kreeg een stapel stellingen en mocht de passende stellingen bij het onderwerp leggen. Vervolgens werden de stellingen gezamenlijk gerangschikt en werd het resultaat zichtbaar.
“Uit het resultaat kwam duidelijk naar voren dat wij het als team belangrijk vinden om ontwikkelingsgericht te werken. Als leraar observeer je de ontwikkeling van de leerling en registreer je in KIJK! in hoeverre de SLO-doelen behaald worden. Dat deden we eerder ook al, maar nu kunnen we beter uitleggen waarom we doen wat we doen. Als je de ontwikkeling van de leerlingen twee keer per jaar registreert, kun je zorgen voor een goede overdracht naar de leraar van de volgende groep, maar bijvoorbeeld ook naar een intern begeleider. Door te observeren en registreren, zie je in één oogopslag waar het kind staat. Het registreren van de voortgang is daarmee geen op zichzelf staand doel, maar een middel om de ontwikkeling van het kind te optimaliseren.”

Hazebroek vertelt dat het team van tevoren wat sceptisch was: “Als er een externe adviseur aansluit, kun je het gevoel krijgen dat iemand jou een bepaalde richting in duwt. Tijdens de dag zelf merkte ik al snel dat we het als team echt samen aan het doen waren. Door het spel te spelen, neem je met elkaar beslissingen en kom je tot een tastbaar resultaat. Dat was precies wat we graag wilden.”

“Door het spel te spelen, neem je met elkaar beslissingen en kom je tot een tastbaar resultaat.”

Van visie naar beredeneerd kleuteraanbod

In het curriculaire spinnenweb staat de visie op kleuteronderwijs centraal:

De visie is het uitgangspunt van het onderwijs. Vanuit deze visie werk je de onderdelen van het spinnenweb uit in een beredeneerd aanbod. In dit aanbod maak je bewuste keuzes voor bijvoorbeeld leerinhoud en leeractivititeiten. Dit doe je door beredeneerd antwoord te geven op vragen als: Hoe begeleid je het spelen en leren van jonge kinderen? Hoe ziet je speel- en leeromgeving eruit? En hoe volg je de ontwikkeling van jonge kinderen?

“Onze visie op kleuteronderwijs wordt op verschillende manieren toegepast. Zo werken wij bijvoorbeeld met themaplanners. Per thema stel je vast aan welke planmatige- en routine doelen je wil werken. De themaplanners waarmee we gewend waren te werken, waren veel te uitgebreid. Als leraar raakte je het overzicht snel kwijt. Daarom hebben we de themaplanners kleiner en overzichtelijker gemaakt. Per week werk je met je groep aan vier domeinen: rekenen, taal, sociaal-emotioneel en motoriek. Aan elk domein koppel je een concreet doel. Een thema is bijvoorbeeld: Wij werken op de boerderij. Een passend doel dat binnen het domein ‘motoriek’ valt, kan zijn: een hok bouwen voor een dier. Aan dit doel kan in de bouwhoek gewerkt worden. Een ander voorbeeld waarin onze visie zichtbaar wordt in de klas, is de klassenindeling. Wij geloven dat jonge kinderen van oudere kinderen leren en andersom. Daarom gaan we vanaf volgend schooljaar groep 0, 1 en 2 combineren. Ook gaan leerlingen uit groep 3 twee middagen per week meespelen in de kleuterklas. Door leerlingen uit de kleuterklas en groep 3 samen te laten spelen, verwachten we de mondelinge taalontwikkeling te stimuleren. Daarnaast voorzien we hiermee in de speelbehoefte van leerlingen uit groep 3.”

“Door leerlingen uit de kleuterklas en groep 3 samen te laten spelen, verwachten we de mondelinge taalontwikkeling te stimuleren.”

Communicatie binnen en buiten de school

Chantal: “Betrokkenheid vanuit het hele team is voorwaardelijk om de visie op kleuteronderwijs aan te laten sluiten op de algemene schoolvisie. De visie op ons kleuteronderwijs is door het onderbouwteam geformuleerd, maar tijdens de ontwikkeling zijn de midden- en bovenbouw en het managementteam wel betrokken geweest. De onder-, midden- en bovenbouw moeten goed op elkaar aansluiten. Een visie op kleuteronderwijs helpt niet alleen onze leraren in de kleuterklassen om onderbouwde keuzes te maken, maar helpt ook om aan ouders – van huidige en nieuwe leerlingen – en samenwerkingspartners uit te leggen hoe je werkt en waarom je dat zo doet. Tijdens het tweede deel van de eerste studiedag en de tweede studiedag hebben we ons beredeneerd aanbod zoveel mogelijk in de steigers gezet. We merkten dat de visie aandacht moet blijven krijgen om niet in oude gewoonten terug te vallen. Daar heb je als school ook een adviseur als critical friend voor nodig.”

“We merkten dat de visie aandacht moet blijven krijgen om niet in oude gewoonten terug te vallen.”

Van denken vanuit vakjes, naar denken vanuit visie

Wat het belangrijkste is dat het visieontwikkelingstraject heeft opgeleverd?  Chantal vertelt: “Dankzij de begeleiding van Expertis is het ons gelukt om buiten de kaders van klassen en jaarlagen te denken. We hoeven niet altijd zo strak in hokjes te denken. Dat doen kleuters immers ook niet!”

“Dankzij de begeleiding van Expertis is het ons gelukt om buiten de kaders van klassen en jaarlagen te denken.”