Expertis participeert in landelijk onderzoeksproject ‘LeesEvolutie’
Hoe ziet goed leesonderwijs in een digitale wereld eruit?
Kinderen en jongeren groeien op in een digitale wereld. Hoe beïnvloedt dat hun leesvaardigheid? Kunnen we digitale media ook inzetten om hen betere lezers te maken? Expertis Onderwijsadviseurs participeert in het grote, landelijke onderzoeksproject ‘LeesEvolutie’, waarin deze en andere vragen centraal staan.
Er is in de afgelopen tijd veel te doen geweest om het Nederlandse leesonderwijs. Dit najaar bleek uit het grootschalige, internationale PISA-onderzoek dat 33 procent van de vijftienjarigen in Nederland laaggeletterd is.1 Dit betekent dat één op de drie leerlingen niet in staat is om zelfstandig zakelijke formulieren in te vullen, of de bijsluiter van medicijnen of een belangrijke brief over belastingen te lezen.
Goed leren lezen is een uitdaging
In een sterk gedigitaliseerde wereld – waarin online media onze aandacht opslokken en fake nieuws en AI een kritische leeshouding vergen – is goed leren lezen een uitdaging. Lezen is namelijk een ingewikkelde vaardigheid, die je niet zomaar beheerst. Om een tekst te begrijpen is niet alleen de technische vaardigheid van het lezen nodig. Je moet ook:
- een plaatje kunnen maken bij de woorden;
- je lang kunnen concentreren op een lange tekst;
- afleidingen uit de omgeving weerstaan;
- niet oppervlakkig lezen, maar juist diep nadenken over de tekst.
En juist dat blijkt in deze tijd ingewikkeld. Kinderen en jongeren vinden het gemakkelijker om naar de bewegende beelden van video’s te kijken dan zelf een nieuw beeld in hun hoofd te vormen naar aanleiding van een verhaal of tekst. En als kinderen en jongeren lezen, doen ze dat vaak online, maar dat zorgt voor minder diep tekstbegrip dan het lezen van teksten op papier.2 Ze lopen hierdoor het risico dat ze geschreven (online) informatie onvoldoende kunnen verwerken, evalueren en overdragen op anderen.
Lucca, Margreet en Marieke
Bedreigingen en kansen van digitale media
Smartphones en tablets kunnen het leesgedrag negatief beïnvloeden. Sociale media en apps zijn immers voortdurend binnen handbereik, en dat kan afleiden van langdurig en diep lezen. Bovendien wordt door de online verspreiding van fake nieuws het moeilijker om het waarheidsgehalte van teksten te beoordelen. Dit vraagt veel van de leesvaardigheid van leerlingen; ze moeten leren kritisch te kijken naar de (betrouwbaarheid van) bronnen.
Anderzijds kunnen digitale media ook bijdragen aan leesvaardigheid: ze kunnen het lezen bevorderen. Via sociale media worden leerlingen bijvoorbeeld geënthousiasmeerd voor lezen of komen ze in aanraking met interessante boeken of nog onbekende genres. Zo zijn er jongeren met veel volgers die hun leeservaringen op TikTok delen en boeken promoten. TikTok en tal van nieuwe genres als Instagrampoëzie beïnvloeden dus de belezenheid.3
Achtjarig onderzoeksproject
In onze maatschappij is geletterdheid en goed kunnen lezen belangrijker dan ooit. Daarom is goed leesonderwijs essentieel. Hoe ziet dat er in een digitale wereld uit? Hoe kunnen we kinderen en jongeren leesvaardigheid bijbrengen? Welke rol kunnen digitale media hierin spelen?
Om antwoord te vinden op deze en andere vragen is het achtjarige onderzoeksproject ‘Becoming Literate in a Digital Age’ van start gegaan. Tijdens het wetenschappelijk congres van Stichting Lezen (op 14 december 2023) is het onderzoeksproject gelanceerd onder de Nederlandse titel ‘LeesEvolutie’.
Verschillende universiteiten, hogescholen, het ministerie van OCW en andere onderwijsorganisaties slaan in dit onderzoeksproject de handen ineen om een bijdrage te leveren aan de structurele verbetering van het Nederlandse leesonderwijs. Ook Expertis Onderwijsadviseurs participeert in dit onderzoek, onder andere door onze kennis en expertise rond effectieve interventies beschikbaar te stellen. Samen met meer dan vijftig wetenschappers en maatschappelijke partners gaan we op zoek naar hoe geschreven teksten in een digitale tijd worden verwerkt en welke onderwijsmethoden en -materialen dit kunnen ondersteunen.
Het doel is om zicht te krijgen op didactische hulpmiddelen die leerlingen, voornamelijk met een dreigende leesachterstand, ondersteunen. De inzichten moeten leiden tot een meer eenduidige aanpak van het leesonderwijs in Nederland, bij zowel methodemakers, lerarenopleiders, beleidsmakers en scholen. En daarbij is er nadrukkelijk aandacht voor de kansen en bedreigingen van digitale media.
Drie onderzoeksvragen
‘LeesEvolutie’ richt zich op drie vragen. In de startverklaring van het onderzoeksproject³ worden deze als volgt geformuleerd:
- Waartoe wordt er gelezen? Deze vraag richt zich op het leesgedrag: leerlingen weten waarom ze lezen in het licht van hun leesdoelen en weten ook met welk gedrag ze die leesdoelen kunnen halen.
- Hoe wordt gelezen? Deze vraag richt zich op leesvaardigheid: leerlingen hebben een groot arsenaal aan analytische en interpretatieve vaardigheden om wat ze lezen goed te verwerken en zo hun leesdoelen te halen. Ze kunnen in rijke mate betekenislagen in teksten onderscheiden.
- Wat wordt gelezen? Deze vraag richt zich op belezenheid: leerlingen hebben een groot repertoire aan gelezen teksten en daarmee een kapitaal aan kennis over de tekstuele culturen van het land waarin ze opgroeien en een kapitaal aan wereldkennis.
De aanname is dat onderwijs dat zich richt op deze drie dimensies – leesgedrag, leesvaardigheid en belezenheid – zorgt voor geletterde leerlingen. Belangrijk is dat de leerlingen hierbij rijke leeservaringen opdoen.
Meer informatie
Wil je meer weten over dit onderzoek? Neem contact op met Marieke van Logchem:
telefoon 06 – 43 35 13 18
e-mail marieke.van.logchem@expertis.nl
Meer weten over hoe wij scholen ondersteunen bij het verbeteren van het taal- en leesonderwijs?
Bronnen
- OECD (2023). PISA 2022 Results (Volume I): The State of Learning and Equity in Education. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/53f23881-en
- Delgado, P., Vargas, C., Ackerman, R., & Salmerón, L. (2018). Don’t throw away your printed books: A meta-analysis on the effects of reading media on reading comprehension. Educational Research Review, 25, 23–28. https://doi.org/10.1016/j.edurev.2018.09.003
- LeesEvolutie (2023). Nederlandse samenvatting NWA-aanvraag Becoming Literate in a Digital Age. Adapting reading education in the Netherlands. Geraadpleegd op 14 februari 2023, van https://leesevolutie.nl/wp-content/uploads/sites/453/2023/12/startverklaring_NWA-project-LeesEvolutie.pdf