Begrijpend lezen en luisteren: Close Reading

Close Reading: een verdiepende manier van begrijpend lezen waarbij de inhoud van een complexe tekst centraal staat en kinderen op een actieve manier aan de slag gaan met de tekst. Herlezen, aantekeningen maken, samenvatten, monitoren, samenwerken, redeneren, discussiëren, en reflecteren zijn belangrijke vaardigheden die hierbij centraal staan.

Een voorbeeld:
Bij Close Reading wordt de tekst in drie keer gelezen. Elke keer wordt met de leerlingen een stap verder gegaan. Kinderen van groep 8 van OBS de Kolibrie in Winterswijk zijn aan de slag gegaan met Close Reading. Hiervoor hebben ze de volgende tekst gebruikt: In de (juiste) houding (uit: Het wonder van jou en je biljoenen bewoners, Jan Paul Schutten, 2015).
Na de eerste keer lezen is de grote lijn van de tekst duidelijk voor de kinderen en weten ze waarom deze tekst deze titel heeft. De tweede keer zoomen ze in op details en krijgen ze de volgende opdracht: Teken (schematisch) de route van het voedsel door je lichaam totdat het weer naar buiten komt. Deze informatie kunnen ze uit de tekst halen, maar daarvoor moeten ze de tekst wel heel precies lezen.

En zie hier wat een verschillend en rijk resultaat:

(klik op de afbeelding voor grotere weergave)

Er is ruimte voor discussie: wat betekenen de verschillende kleurtjes in jouw tekening? Hoe ben je achter de volgorde van de organen gekomen? Welke bewijzen heb je daarvoor in de tekst? Ook wordt de tweede keer gericht gekeken naar moeilijke woorden en naar de opbouw van de tekst.

Nu we de tekst wat beter begrijpen zijn we ook nieuwsgierig naar de titel: waarom staat het woord ‘juiste’ tussen haakjes? De kinderen lezen de tekst de derde keer op dieper niveau: ze moeten gaan afleiden, tussen de regels gaan lezen. Ze verdiepen zich in de bedoeling van de schrijver: waarom zou hij voor deze titel gekozen hebben? Wat zou hij bedoelen met de haakjes? De discussie die volgt, vindt plaats op basis van informatie uit de tekst. Waar baseer je dit op, wat staat er in de tekst dat jij dit nu denkt? Welk stukje van de tekst ondersteunt jouw mening? Oftewel leerlingen speuren als detectives naar bewijs in de tekst.

Dit voorbeeld laat een aantal belangrijke elementen van Close Reading zien:

• Een tekst wordt meerdere keren gelezen om tot dieper begrip te komen. Het herhaald lezen blijkt een effectief middel te zijn voor zowel technisch als begrijpend lezen. Door de tekst meerder keren te lezen graaf je steeds een laagje dieper in het begrip en kan je steeds makkelijker verbanden leggen.
• Het herhaald lezen wordt gestimuleerd met een aantal tekstgerichte vragen. De eerste keer dat de tekst gelezen wordt gaat het om de grote lijnen in de tekst: Wat staat er in de tekst? De tweede keer gaat het om de tekststructuur:  hoe wordt het in de tekst gezegd?  En de derde keer richt zich op het niveau van de afleiding en meningsvorming. Het gaat dan om de vraag: Wat betekent de tekst?
• Er wordt gewerkt met een complexe tekst of prentenboek. Het is belangrijk dat de kinderen moeite moeten doen om de tekst te begrijpen en de diepere laag te doorzien. Pas dan is het interessant om de tekst meerdere keren te lezen. In de onderbouw kan heel goed gewerkt worden met prentenboeken.
• Kinderen maken aantekeningen in de tekst tijdens het lezen en gaan expliciet op zoek naar bewijzen. Door het maken van aantekeningen leren ze alert te zijn op verbanden in de tekst, geven ze aan wat ze niet begrijpen en wat voor hun belangrijke informatie is. In de onderbouw kan hier al mee begonnen worden door als leerkracht voorbeelden te geven in het maken van aantekeningen.
• Er vindt interactie plaats over de tekst tussen leerlingen onderling en tussen leerkracht en leerling. Kinderen vertellen elkaar hun argumenten, laten de bewijzen zien in de tekst. Niet zozeer het geven van het goede antwoord staat centraal, maar het proces om tot het antwoord te komen. Juist door deze discussies ontstaat een dieper begrip.

In Amerika zien we goede resultaten bij scholen die werken volgens de aanpak van Close Reading (ontwikkeld door D. Fisher en N. Frey). In Nederland zijn de eerste ervaringen veelbelovend en zien we ook veel enthousiasme bij de kinderen.

Scholing op maat

U stelt de scholing voor uw team zelf samen op basis van onderstaande modules. Voor een duurzaam resultaat en een goede verbinding met de dagelijkse praktijk in de klas, vult u de gekozen leergang aan met klassen-bezoeken en feedbackgesprekken voor uw team. Modules kunnen zowel als teambijeenkomst worden afgenomen als ook voor een bepaalde bouw. Een inspirerende Close Reading bijeenkomst voor uw bestuur, school of organisatie behoort ook tot de mogelijkheden.

Module 1: Close Reading: de kennismaking
Tijdens deze bijeenkomst maakt u kennis met de aanpak Close Reading binnen het onderwijs in begrijpend luisteren en lezen. Close Reading, ofwel ‘Verdiepend lezen’ is een aanpak waarbij de tekst centraal staat en de leerling leert om moeite te doen voor de tekst. Herhaald lezen is hierbij een belangrijk kenmerk.

• U kunt het belang van geletterdheid in de huidige maatschappij beschrijven.
• U maakt kennis met Close Reading en kunt beschrijven wat dit inhoudt.
• U krijgt een beeld van hoe Close Reading eruit kan zien in zowel de onderbouw als ook de midden- en bovenbouw.

Module 2: Close Reading en de kracht van instructie
Bij deze bijeenkomst wordt stilgestaan bij het belang van een goed instructiemodel. U maakt kennis met het GRRIM-model, wat staat voor het ‘Gradual Release of Responsibility Model’ (Fisher). Dit model gaat uit van een leerkracht die als model fungeert, waarna er ook ruimte is voor de leerlingen om samen met de leerkracht te oefenen en als leerlingen ook onderling met elkaar. Pas daarna wordt de stap naar zelfstandig handelen gemaakt.

• U kunt beschrijven wat het GRRIM-model inhoudt.
• U kunt het GRRIM-model plaatsen binnen Close Reading.
• U kunt aan de hand van een gekozen tekst zelf een instructie ontwerpen binnen de kaders van Close Reading, waarbij het GRRIM model leidend is.

Module 3: Tekstgerichte vragen binnen Close Reading
Bij Close Reading is het van belang dat kinderen met elkaar praten en nadenken over de inhoud van de tekst. Hierbij is het herhaald lezen van belang, omdat leerlingen zo in verschillende fasen steeds meer tot dieper tekstbegrip zullen komen: verbanden kunnen leggen en afleidingen maken bij de tekst. Welke vragen stel je dan aan de kinderen? Hoe zorg je voor een opbouw van de vragen? Welke vragen model je als leerkracht en waar laat je kinderen samen praten en nadenken? Tijdens deze bijeenkomst krijgt u hier een antwoord op.

• U kunt beschrijven wat tekstgerichte vragen zijn.
• U kunt aangeven welk type vragen bij welke leessessie van belang zijn.
• U kunt aan de hand van een tekst zelf geschikte tekstgerichte vragen ontwerpen.

Module 4: Selectie en analyse van complexe teksten
Op veel scholen wordt er in de onderbouw middels prentenboeken aandacht gegeven aan begrijpend luisteren en in de midden/bovenbouw is er vaak een methode aanwezig voor het begrijpend lezen. Hoe zorg je nu dat je geschikte (prenten)boeken selecteert voor de lessen waarbij je Close Reading inzet? Wanneer je eens andere teksten wilt gebruiken dan de aanwezige methode, wat voor een soort teksten kun je dan inzetten en op welke criteria moet er worden gelet? Er wordt stilgestaan bij welke tekstkenmerken belangrijk zijn bij het selecteren boeken en teksten.

• U kunt op basis van tekstkenmerken de mogelijkheden van een tekst beschrijven.
• U krijgt handvatten op zelf teksten te selecteren voor Close Reading, passend bij uw bouw en uw groep.

Module 5: Differentiëren binnen Close Reading
Binnen het passend onderwijs is het van belang om een aanpak neer te zetten waarbij álle leerlingen kunnen profiteren van het geboden onderwijs. Goed kunnen begrijpend lezen is een onmisbare vaardigheid en het is dus van groot belang dat er naast een stevige basis ook mogelijkheden zijn om tegemoet te komen aan zowel sterke lezers als risicolezers.

• U kunt het belang van differentiëren aangeven.
• U krijgt inzicht in verschillende mogelijkheden om te differentiëren bij Close Reading.
• U kunt tegemoet komen aan zowel sterke lezers als risicolezers bij Close Reading.

Module 6: Aantekeningen maken en Close Reading!
Lezen met de pen: dat is het beeld van hoe een kritische lezer eruitziet. Het belang van het maken van aantekeningen bij het lezen van teksten komt naar voren. Daarnaast krijgt u inzicht in een mogelijke opbouw in het maken van aantekeningen, zodat leerlingen hier van jongs af aan vertrouwd mee raken. Ook in de onderbouw kunnen leerlingen met behulp van picto’s al aangeven welke delen van een prentenboek belangrijk, mooi of onduidelijk zijn. Zaken kunnen in schema’s worden samengevat, om zo overzicht te krijgen. Dit alles komt samen tijdens deze bijeenkomst.

• U kunt het belang van aantekeningen maken bij Close Reading beschrijven.
• U krijgt zicht op een mogelijke opbouw binnen de school voor het maken van aantekeningen.

Module 7: Effectief discussiëren met kinderen over de tekst
Als leerling samen met andere leerlingen praten en denken over de tekst is van groot belang en heel kenmerkend voor Close Reading. Door o.a. samen te beredeneren, beschrijven, concluderen, vergelijken en te discussiëren worden hogere denkvaardigheden aangesproken: het metacognitief handelen.

• U kunt beschrijven hoe u een discussie rondom de tekst creëert.
• U kunt de sturende rol van de leerkracht beschrijven bij de begeleiding van gesprekken.

Module 8: Close Looking binnen Close Reading!
Close Looking is een variant van Close Reading waarbij illustraties, maar ook tabellen, schema’s en diagrammen centraal staan. Illustraties en visuele schema’s zijn ter ondersteuning van een tekst of
hebben een toegevoegde waarde met betrekking tot sfeer en details. Soms vertellen illustraties een eigen verhaal, vol onverwachte verrassingen en inzichten of geven schema’s nog aanvullende
waardevolle informatie. Met behulp van een aantal gerichte vragen kan kijken en genieten zich verdiepen tot zien en begrijpen.

• U kunt beschrijven wat Close Looking inhoudt.
• U krijgt inzicht in hoe illustraties en schema’s, tabellen en diagrammen uw begrijpend luister- en leeslessen kunnen verrijken.
• U kunt zelf aan de hand van een tekst mogelijkheden voor Close Looking aangeven.

Downloads

• Download de flyer met alle Modules Close Reading

Leergang Het versterken van het begrijpend luisteren en lezen door Close Reading

Experts Onderwijsadviseurs

Expertis heeft een verdiepende leergang ontwikkeld waarin u meer achtergrondkennis krijgt over alle elementen van Close Reading en handvatten krijgt om Close Reading in te zetten in de school. Ook besteden we aandacht aan hoe u uw team kan ondersteunen bij de invoering van Close Reading.

• Klik hier voor alle informatie & inschrijven.
• Download hier de flyer van de Leergang ‘Het versterken van het begrijpend luisteren en lezen door Close Reading’.

De professional leader

Dr. Kees Vernooy

Dr. Kees Vernooy is Lector-emeritus Effectief taal- en leesonderwijs en autoriteit op het gebied van lees- en taalonderwijs. Naast zijn lectoraat aan de Hogeschool Edith Stein is hij verbonden aan Expertis Onderwijsadviseurs.
Dr. Kees Vernooy is een veelgevraagd spreker en auteur van diverse boeken, zoals o.a. ‘Elk kind een lezer. Preventie van leesmoeilijkheden door effectief onderwijs’ en ‘Opbrengstgericht werken: Vlot en Vloeiend lezen. Werkboek voor pabostudenten’.

Blogs

• Lees het blog Reis mee! Kinderboekenweek 2019: kansen voor Close Reading
• Lees het blog Implementeren van Close Reading en teamleren kunnen samen gaan: Op ‘t Hof laat het zien!, in dit blog Margreet van Iterson aan het woord over de meerwaarde van Close Reading.
• Lees het blog van Marieke Faas, één van de deelnemers aan de leergang Close Reading: De Kindereter blijkt een schatje!
• Lees het blog van Marita Eskes: Kikker is verliefd! Close Reading in de onderbouw
• Lees het blog: Close Reading, begrijpend lezen wordt een feestje!
• Lees het blog van Ebelien Nieman: De prinses met de lange haren
• Lees het blog: Lezend de vakantie in: Close Reading zomertips!

Meer lezen

• ‘Close Reading’ onder de loep – Beter tekstbegrip door intensief lezen
  een artikel van Dortie Mijs en Kees Vernooy (uit: Remedial Teaching nummer 5 2016)
  We weten het als geen ander: leesvaardigheid is cruciaal voor schoolsucces en het latere maatschappelijk functioneren van een leerling. Toch blijft het lastig een zwakke lezer vooruitgang te laten boeken. Close Reading is een in Amerika ontwikkelde aanpak die teruggaat naar de kern: het lezen zelf. Fisher en Frey (2012) zien Close Reading als een succesvolle praktijk: door intensief, kritisch en herhaald lezen ontstaat interactie met de tekst, met beter tekstbegrip als gevolg. Een aanpak waar de leerling in het voorgezet onderwijs de vruchten van plukt.

Heeft u interesse of wilt u meer info?

Neem contact op met Dortie Mijs of Marieke van Logchem