Observeren en signaleren in groep 1 en 2

Jonge kind – Leestips van de maand november 2025

Observeren en signaleren zijn onmisbaar in groep 1 en 2. Door kleuters systematisch te volgen en opvallende ontwikkelingen te herkennen, weet je wat zij nodig hebben en kun je daar tijdig op inspelen.

Observeren is een kernvaardigheid voor leraren (De Bil, 2014). Leraren die goed observeren, krijgen zicht op de groei en ontwikkeling van kleuters op uiteenlopende gebieden (Van Tuijl et al., 2023; Brouwers, 2010). De inzichten vormen de basis om een doordacht en passend (vervolg)aanbod te bieden binnen de groep – zeker nu gestandaardiseerde toetsen sinds 2022 niet meer zijn toegestaan in groep 1 en 2.

Ook signaleren hoort bij de kernvaardigheden van de leraar. Waar observatie vooral betekent dat je systematisch en continu volgt hoe kleuters functioneren en zich ontwikkelen op verschillende gebieden (De Bil, 2014; Van Tuijl et al., 2023; Brouwers, 2010), draait signaleren om het herkennen van opvallende ontwikkelingen of mogelijke risico’s. Zo kan de leraar het onderwijsaanbod hier tijdig op afstemmen.

Waarom zijn observeren en signaleren zo belangrijk? En hoe doe je dat effectief in de praktijk? Lees er meer over in de leestips van deze maand.

“Dieper graven – verder springen – blijvend resultaat. Samen gaan we voor een stevige basis in de vroege kinderjaren.”

• Kennisclip observeren

  Misschien herken je het als de rapporten er weer bijna aankomen: je bent druk met het observeren en noteren van alle ontwikkellijnen van leerlingen. In deze kennisclip vertelt onderwijsadviseur Ruth Heuvelman over het belang en de kenmerken van observeren van het jonge kind, waar je op let tijdens het observeren en hoe je je observaties zo effectief mogelijk kunt vastleggen en gebruiken.

• Observeren van ontwikkelingslijnen: zo doe je dat!

  Observeren is een cyclisch proces dat aansluit bij de cyclus van opbrengstbewust handelen met jonge kinderen. Het is geen momentopname, maar een continu proces dat inzicht geeft in de ontwikkeling van kinderen. Door bewust en doelgericht te observeren tijdens spel en activiteiten, kun je als leraar het aanbod in je groep afstemmen op de behoeften van de kinderen. Observeren is de sleutel tot passend en betekenisvol onderwijs.
  In dit artikel, geschreven door onze collega Caroline van Leijenhorst, lees je hoe je de ontwikkelingslijnen gericht kunt observeren.

• Kleuterzaken over observeren

  In maart 2025 was het thema van het vakblad Kleuterzaken ‘De kracht van observeren’. In deze editie staan nog meer relevante artikelen rondom dit onderwerp.

• Observeren van ontwikkelingsvoortgang

  Gericht en systematisch observeren vraagt veel van de leraar. De overdaad aan aanbodsdoelen per domein maakt het lastig om de ontwikkelingsvoortgang efficiënt te volgen. Toch zou monitoring van de ontwikkelingsvoortgang bij voorkeur vaker dan twee keer per jaar moeten plaatsvinden om het aanbod zo goed mogelijk te laten aansluiten bij  wat kinderen nodig hebben. In dit artikel in HJK, mede geschreven door onze collega Tinka Hofmeijer, krijg je handvatten om de ontwikkeling gericht te volgen.

(let op, dit artikel is alleen beschikbaar voor abonnees)

• Risico’s signaleren in de kleutergroepen. Met een goede basis naar groep 3

  Sommige kleuters lijken nieuwe kennis en vaardigheden op het gebied van geletterdheid minder makkelijk op te pikken. Om dit vroegtijdig te kunnen signaleren is het belangrijk om gerichte observaties uit te voeren. Dit kan door middel van een instrument (bijvoorbeeld de Signaleringslijst 2.0 van Dyslexie Centraal) of in vrije (spel)situaties. Op basis van de gegevens die verzameld zijn, bepaal je op welk gebied de leerling extra ondersteuning nodig heeft. Belangrijk is om de ontwikkeling die leerlingen doormaken systematisch te blijven monitoren. Als er sterke vermoedens zijn dat een leerling een risico op leesproblemen of dyslexie heeft, bouw je vanaf de kleuterperiode een dossier op. Hierin documenteer je niet alleen de gegevens vanuit observaties en kleutertaken, maar ook wat er is gedaan aan extra taalstimulering en taalondersteuning voor deze leerling. Met deze gegevens krijgt de leraar van groep 3 een volledig beeld van de ontwikkeling die de leerling heeft doorgemaakt en zorg je voor een goede start in groep 3. In dit artikel in HJK lees je hoe je deze gerichte observaties én het handelen hiernaar aanpakt in de praktijk.

(Via LinkedIn)

Eerdere leestips

In november 2022 stond het volgen van de ontwikkeling zonder toetsen centraal en in november 2024 was het onderwerp ‘opbrengstbewust werken’. Die leestips zijn een mooie aanvulling op de leestips van deze maand.

Bronnen:

• Brouwers, H. (2010). Kiezen voor het jonge kind (1ste editie).
• De Bil, P. (2014). Observeren, registreren, rapporteren en interpreteren (5de editie). Boom Lemma.
• Van Tuijl, C., Heuvelman, R., & Hofmeijer, T. (2023). Observeren van ontwikkelingsvoortgang. De wereld van het jonge kind, 8, 14-18.