De Datateam®methode in Kampen
Scholen werken gemeentebreed samen aan de verbetering van basisvaardigheden
Hoe versterken we de basisvaardigheden van leerlingen? Voor veel scholen is dat een actuele vraag. In Kampen is gekozen voor een gemeentebreed onderwijsverbetertraject. Scholen (van diverse schoolbesturen) én de bibliotheek werken, onder begeleiding van Expertis Onderwijsadviseurs, met de Datateam®methode. “Met deze aanpak leer je keuzes te maken op basis van data en weg te blijven van aannames.”
Sinds de coronacrisis is het verbeteren van de taal- en rekenvaardigheden in het primair en voortgezet onderwijs een belangrijk issue. Zo ook in Kampen. De gemeente stelde, in afstemming met de schoolbesturen, NPO-geld beschikbaar om met behulp van de Datateam®methode het taal- en rekenonderwijs te versterken.
Met deze wetenschappelijk onderbouwde aanpak verzamelen en analyseren scholen relevante data, om vervolgens onderbouwde aanbevelingen te kunnen doen voor duurzame onderwijsontwikkeling in heel Kampen. Kortom: ze onderzoeken eerst wat de échte oorzaken van tegenvallende resultaten bij taal en rekenen zijn, om vervolgens effectieve interventies in te kunnen zetten.
Datateam®methode
De Datateam®methode is vanaf 2009 ontwikkeld en onderzocht door de Universiteit Twente. In 2021 nam Expertis de Datateam®methode over en is daarmee eigenaar geworden van de aanpak.
Bernard van den Belt, wethouder Onderwijs in Kampen:
“Als wethouder heb ik de opdracht om ervoor te zorgen dat iedereen in Kampen in een kansrijke omgeving kan opgroeien. Toen de NPO-gelden beschikbaar kwamen, heeft de gemeente samen met het onderwijs nagedacht over de vraag waar we het geld voor zouden gaan inzetten. Op een van onze scholen was er al ervaring met de Datateam®methode. Toen ik erover hoorde, werd ik enthousiast. Deze beproefde methode zorgt ervoor dat er datagestuurd gewerkt wordt en kan tot effectieve interventies leiden, die de basisvaardigheden bevorderen. Dat gun ik onze kinderen en jongeren: ik wil dat ze zich goed kunnen ontwikkelen en dat ze een goede start in het voortgezet onderwijs maken.”
“Deze beproefde methode zorgt ervoor dat er datagestuurd gewerkt wordt”
Aan de slag met de Datateam®methode
Stichting Openbaar Onderwijs Kampen (OOK), IRIS (stichting voor christelijk onderwijs en opvang), het Almere College (school voor voortgezet onderwijs met een locatie in Kampen) én de Bibliotheek Kampen gingen er vorig schooljaar enthousiast mee aan de slag. Hoe gingen zij precies te werk? En wat bracht het werken met data de scholen?
In Kampen besloot men om drie zogeheten ‘datateams’ te vormen. In zo’n team zitten vier tot zes mensen die samenwerken aan de structurele oplossing van een onderwijsvraagstuk.
“Alles wat mij kan helpen om effectief te werken aan het verhogen van de onderwijsopbrengsten grijp ik graag aan”
Albertina Daalmeijer, directeur van IRIS Kindcentrum Morgenster en deelnemer aan het datateam van stichting IRIS:
“Toen onze bestuurder vertelde over de Datateam®methode ben ik me erin gaan verdiepen. Het leek me interessant en waardevol. Ik ben een startende schooldirecteur, en bij ons op school wilden we op veel fronten verbeteren. Alles wat mij kan helpen om effectief te werken aan het verhogen van de onderwijsopbrengsten grijp ik graag aan. Ik ben bovendien iemand die best gemakkelijk aannames doet. Met de Datateam®methode leer je om niet op basis van aannames, maar op basis van data keuzes te maken.”
Samenstelling datateam
De samenstelling van een datateam kan heel verschillend zijn. Zo zitten in het datateam van stichting OOK vijf intern begeleiders (ib’ers); van elke school van de stichting één. In het datateam van stichting IRIS zitten naast een schooldirecteur, ib’ers en een leraar ook een medewerker van de openbare bibliotheek van Kampen. Het Almere College, tot slot, koos voor een datateam met leraren én twee leerlingen.
Annelies Terwisscha van Scheltinga, projectleider van het datateamtraject in Kampen en beleidsmedewerker Onderwijs & Kwaliteit bij stichting OOK:
“De openbare bibliotheek heeft in Kampen een belangrijk rol in het ontwikkelen van de taal- en leesvaardigheden van leerlingen. Het project ‘De bibliotheek op school’ is groot: elke basisschool heeft een afdeling van de bibliotheek in huis. Het is dan ook heel waardevol dat de bibliotheek deelneemt aan een van de datateams. Hierdoor weet de bibliotheek nu nog beter wat er speelt op de scholen als het gaat om taal/lezen en kan de bibliotheek de scholen nog beter ondersteunen.”
Marie-Claire Visser, rector van het Almere College:
“In ons datateam hebben twee vwo-leerlingen meegedaan, en dat maakt het traject extra speciaal. We vinden het belangrijk dat we onze leerlingen ook uitdagen op andere vlakken dan in de reguliere vakken, en dat kan op deze manier. Het werken met de methode was voor hen leerzaam, onder andere omdat ze volop onderzoeksvaardigheden hebben opgedaan. En ze vonden het heel leuk. Intern hebben we wat acties moeten doen om het mogelijk te maken. Zo hebben we een PTA-wijziging doorgevoerd, omdat de leerlingen dit deden in plaats van het maken van hun profielwerkstuk.”
Acht vaste stappen
De drie datateams gingen elk aan de slag met de acht vaste stappen van de Datateam®methode:
Ze werden hierbij begeleid door Expertis. Zo was er een gezamenlijke, informatieve startbijeenkomst over de methode en werd elk datateam gecoacht. Ook begeleidde Expertis de overkoepelende stuurgroep, waarin elk datateam vertegenwoordigd is.
Annelies Terwisscha van Scheltinga, projectleider van het traject en beleidsmedewerker Onderwijs & Kwaliteit:
“Het was heel prettig om te kunnen sparren met iemand die expert is op het gebied van de Datateam®methode; iemand die het proces goed kent, die de stappen kan duiden en die bijvoorbeeld aan kan geven waarom het goed kan zijn om even een stapje terug te doen.”
Schooldirecteur Albertina Daalmeijer:
“Expertis hielp ons heel goed: de adviseur bevroeg ons steeds kritisch en hielp ons om de verschillende stappen van de methode gestructureerd te nemen. Soms waren we geneigd om snel aanbevelingen te willen doen, maar zij hielp ons om stap voor stap te werken. Het was heel prettig om te kunnen sparren met iemand die expert is op het gebied van de Datateam®methode.”
Kiezen van een onderwijsprobleem
Elk datateam startte met het kiezen van een onderwijsprobleem dat te maken had met de basisvaardigheden taal/lezen en rekenen. Om er vervolgens hypotheses bij te formuleren: wat zou de oorzaak van het probleem kúnnen zijn?
Het datateam van stichting OOK besloot het rekenonderwijs onder de loep te nemen. Met als doel dat zoveel mogelijk leerlingen aan het eind van de basisschool het streefniveau 1S halen.
Het datateam van stichting IRIS en de bibliotheek nam het technisch leesonderwijs als onderzoeksonderwerp, om eraan te kunnen bijdragen dat het merendeel van de leerlingen aan het eind van groep 3 AVI E3 of hoger haalt.
Het datateam van het Almere College tot slot besloot te onderzoeken hoe de resultaten bij wiskunde A verbeterd konden worden.
Verschillende data
Om de verschillende hypotheses te toetsen, gingen de datateams aan de slag met het verzamelen en analyseren van data. Bij de Datateam®methode kan het om heel verschillende soorten data gaan, afhankelijk van de hypothese. Er kunnen bijvoorbeeld toetsresultaten en uitstroomgegevens worden geanalyseerd. Ook kan er gebruikgemaakt worden van informatie uit gesprekken met leraren, leerlingen en ouders, gegevens over schoolloopbanen van leerlingen of de resultaten uit eigen (tevredenheids)onderzoeken. Datateams kunnen daarnaast putten uit wetenschappelijke literatuur.
Op basis van een analyse van de verzamelde data bepalen de datateams of zij hun hypothese aannemen of verwerpen. Als de hypothese klopt, worden vervolgens onderbouwde voorstellen voor effectieve maatregelen en interventies gedaan.
Schooldirecteur Albertina Daalmeijer:
“Met ons datateam zijn we zo’n elf keer anderhalf tot twee uur samengekomen. Tijdens de bijeenkomsten hadden we mooie gesprekken, iedereen was enthousiast. We gingen ook concreet aan de slag: we verstuurden bijvoorbeeld de mails om data op te vragen. Zo hebben we onder andere bij alle basisscholen in Kampen de AVI-resultaten M3 en E3 opgevraagd. Om onze hypotheses te toetsen zijn we bovendien relevante literatuur en artikelen gaan lezen. Ook hebben we alle leraren in groep 1 en 2 een vragenlijst gestuurd, om meer inzicht te krijgen in hun aanbod voor voorbereidend (technisch) lezen.”
Annelies Terwisscha van Scheltinga, projectleider van het traject en beleidsmedewerker Onderwijs & Kwaliteit:
“Door data te verzamelen bij alle scholen in de gemeente, komt belangrijke informatie boven tafel. We konden bijvoorbeeld zien of een bepaald onderwijsvraagstuk alleen binnen het eigen bestuur speelde of veel breder. Tegelijk was het analyseren soms ook een uitdaging, onder andere omdat iedere school zijn eigen leerlingvolgsysteem en dus eigen data heeft, die je soms moeilijk met elkaar kunt vergelijken. Onderzoek doen kost bovendien tijd. Het is een vertragend proces, en dat is van waarde, maar tegelijk ook lastig, want we hebben te maken met de waan van de dag. Maar mijn ervaring is dat de deelnemers aan de datateams het interessant en waardevol vinden om op deze manier naar de resultaten van het onderwijs te kijken. Soms ging het ook ineens heel snel; dan had een datateam data geanalyseerd, die gelijk een duidelijke verklaring gaven voor een probleem. Dat gaf schwung!”
Concrete opbrengsten
Het datateamtraject in Kampen is nog in volle gang. Het ene datateam kan al aanbevelingen doen naar aanleiding van de analyse van data, terwijl het andere nader onderzoek gaat doen omdat de hypothese is verworpen.
De bedoeling is dat alle aanbevelingen uiteindelijk worden gedeeld met alle scholen in Kampen, onder andere in kwaliteitskaarten, zodat iedereen ervan profiteert en er gemeentebreed goed onderbouwde interventies worden ingezet, om het onderwijs duurzaam te verbeteren.
Schooldirecteur Albertina Daalmeijer:
“Wij hebben conclusies kunnen trekken waar we direct iets mee kunnen in de praktijk. Zo ontdekten we bijvoorbeeld dat scholen die goed scoren bij technisch lezen in groep 3, werken met combinatiegroepen 1/2 of 1/2/3, waarbij alle leerlingen hetzelfde aanbod krijgen. Ook wordt op de beste scholen in groep 1 en 2 dagelijks minimaal dertig minuten voorgelezen en de leraar stelt daarbij rijke vragen. De literatuur bevestigde bovendien onze conclusies. We hebben dan ook concrete maatregelen kunnen formuleren, zoals ‘creëer een rijke taalomgeving’ en ‘lees in de onderbouw minstens 30 minuten voor’.
De Datateam®methode helpt om met iets goeds te komen. Juist omdat je op basis van data en wetenschappelijke literatuur aanbevelingen doet, kunnen collega’s niet anders zeggen dan: je hebt gelijk! Je krijgt je team op deze manier beter mee.”
Annelies Terwisscha van Scheltinga, projectleider van het traject en beleidsmedewerker Onderwijs & Kwaliteit:
“In het onderwijs bestaat het risico dat we aannames doen die zijn gebaseerd op onderbuikgevoelens. Als je iets maar vaak genoeg roept, wordt het een gedeelde werkelijkheid. De Datateam®methode voorkomt dat. De aanpak is van meerwaarde, omdat je met elkaar de diepte ingaat en op een gedegen manier werkt aan de verbetering van de onderwijskwaliteit. De collega’s in het datateam leren samen om datagericht te werken. En ze leren elkaar kritisch te bevragen: Wat zien we nu écht? Waar baseren we onze conclusies en interventies op? Dat werkt niet alleen kwaliteitverhogend, maar het is ook leuk.”
Rector Marie-Claire Visser:
“Dit traject gaat niet alleen over concrete interventies, maar ook over de ontwikkeling van de deelnemers aan het datateam. De methode zorgt ervoor dat ze leren om dieper te graven, interventies te onderbouwen en geen aannames te doen. Het maken van een goede hypothese bijvoorbeeld, is een intensief proces, maar enorm leerzaam. Doordat de leraren zich de aanpak eigen hebben gemaakt, kunnen ze de schoolorganisatie in brede zin helpen, want deze methode is ook op andere gebieden in te zetten. Ik hoop dat dit traject als een olievlek gaat werken, dat deze expertise ook andere collega’s bereikt.”
Onderzoek Universiteit Twente
Het datateamtraject in Kampen is op nog een andere manier heel waardevol. Terwijl de datateams volop bezig waren, heeft de Universiteit Twente (prof. dr. Kim Schildkamp, dr. Cindy Poortman en Myrthe Lubbers) onderzoek gedaan naar het effect van de methode. Er is niet alleen gekeken naar de invloed op de kwaliteit van het onderwijs en de rol van de leerlingen hierbij, maar ook naar de mate waarin de onderzoeksvaardigheden van de datateamdeelnemers zijn toegenomen. De verwachting is dat eind december 2024 de resultaten van dit onderzoek gepubliceerd zullen worden. Met als doel om – hoe kan het ook anders – ook van déze data volop te leren.
Meer lezen
Wil je meer weten over de Datateam®methode? Enkele leestips:
- Op onze webpagina ‘Datagebruik in het onderwijs’ vind je heldere informatie over het werken met de Datateam®methode en de dienstverlening van Expertis.
- In het artikel ‘Hoe het Ichthus College de kracht van data inzette als sleutel tot beter onderwijs’ vertelt leraar en kwaliteitsmedewerker Matthijs Oosterhoff over zijn ervaringen met de Datateam®methode.
- In het artikel ‘Hoe datageletterd zijn uw leraren?’ zoomt Expertis-directeur Gert Gelderblom in op datageletterdheid en de Datateam®methode.
Vragen?
Wil jij aan de slag met de Datateam®methode? Heb je vragen over onze dienstverlening? Of wil je sparren met een expert? Neem vrijblijvend contact op met Gert Gelderblom:
- E-mail gert.gelderblom@expertis.nl
- Telefoon 06 – 49 35 56 88.
