Versnellen van (hoog)begaafde leerlingen: de oplossing voor alles?

Leerlingen slaan steeds vaker een klas over tijdens de basisschoolperiode. In de Staat van het onderwijs (2022) lezen we dat het aantal leerlingen dat versneld is, meer dan verdubbeld is ten opzichte van 2011. In het rapport is het onduidelijk op basis van welke redenen een leerling wordt versneld. Het wel of niet besluiten tot het versnellen van leerlingen, kan voor leraren een lastige keuze zijn. Wat kun je als school doen als je dit overweegt? Is versnellen de quick fix voor leerlingen met kenmerken van (hoog)begaafdheid? Een blog door onderwijsadviseurs Kyra Laarveld-Wolbers en Sherrill Woldberg-Wels.

Wat is versnellen?

Er zijn meerdere vormen van versnellen (National Talent Center Netherlands (NTCN), 2023). De meest bekende vorm is het overslaan van een jaargroep. Daarnaast is de vorm waarin leerlingen eerder starten aan de basisschool vaak ook bekend. Deze vorm komt steeds vaker voor. Een aantal basisscholen in Nederland heeft daar zelfs beleid op gemaakt. Nog een andere mogelijk is het versnellen van leerlingen binnen de jaargroep, waarbij de leerling op een hoger niveau werkt waardoor hij of zij versneld door de leerstof gaat. In dit blog behandelen Sherrill en Kyra de bekendste vorm van versnellen: het overslaan van een jaargroep.

Waarom versnellen?

‘Een leerling doet het goed, behaalt hoge resultaten, lijkt niet meer uitgedaagd te worden en oogt verveeld. Dan kunnen we het beste versnellen, of niet?’

Het is slechts een voorbeeld van een vraag die regelmatig speelt in scholen, en die aan ons als onderwijsadviseurs wordt gesteld. Nu de wetenschappelijke kennis over leerlingen met kenmerken van (hoog)begaafdheid toeneemt, lijkt versnellen eerder aan de orde. Bovendien blijkt uit onderzoek dat versnellen op jonge leeftijd vooral veel voordelen en weinig nadelen kent voor (hoog)begaafde leerlingen (Hoogeveen, 2008). Wanneer eerder tegemoet gekomen wordt aan de behoeften van (hoog)begaafde leerlingen, is de kans kleiner dat leerlingen een negatief zelfbeeld ontwikkelen.
Het proces van versnellen moet echter niet onderschat worden. Of versnellen wel of geen goed idee is, hangt af van meerdere factoren. Naast de cognitieve uitdaging die je door versnellen creëert, zul je ook rekening moeten houden met de persoonlijke kenmerken van een leerling en de samenhang tussen meerdere interventies, zoals differentiëren, compacten en verrijken (National Talent Center Netherlands (NTCN), 2023).

Het is van belang dat er tijdens het proces goede vragen worden gesteld. Denk als professional aan vragen als: Waarom zouden we deze leerlingen laten versnellen? Wat levert het de leerling op? Welke gevolgen heeft dit voor de leerling, de leraar, het onderwijsaanbod en de school? Deze vragen zijn cruciaal om het proces van versnellen succesvol te maken voor de leerling.

Wat zijn de voordelen van versnellen?

De wetenschap laat zien dat versnellen twee duidelijke voordelen kent. Versnellen heeft een grote positieve invloed op de cognitieve prestaties van (hoog)begaafde leerlingen. Daarnaast heeft het ook een overwegend positief effect op de sociaal-emotionele ontwikkeling. Het wordt sterk aanbevolen (maar het is geen voorwaarde!) om op jonge leeftijd te versnellen, zodat er minder negatieve gevolgen zijn voor de ontwikkeling van deze leerlingen (Hoogeveen, 2008). Het oppakken van de leerlijn van het onderwijsaanbod gaat op jonge leeftijd gemakkelijker dan wanneer de leerling zich later in zijn of haar basisschoolcarrière bevindt. Leerlingen die op jonge leeftijd zijn versneld, hebben bovendien een beter zelfbeeld. De negatieve gevolgen van een onvoldoende onderwijsaanbod waardoor zij jarenlang onder hun niveau hebben gewerkt, wordt hen bespaard. Een kanttekening bij versnellen op jonge leeftijd is dat de ontwikkeling van jonge kinderen grillig en sprongsgewijs verloopt, waardoor men te vroeg conclusies kan trekken op het gebied van cognitieve capaciteiten (Van Gerven, 2009). 

“Een kanttekening bij versnellen op jonge leeftijd is dat de ontwikkeling van jonge kinderen grillig en sprongsgewijs verloopt, waardoor men te vroeg conclusies kan trekken op het gebied van cognitieve capaciteiten (Van Gerven, 2009).”

Hoe kun je het proces van versnellen succesvol begeleiden?

Versnellen kan een oplossing zijn voor een deel van de (hoog)begaafde leerlingen. Wees er alert op dat het proces rondom versnellen per leerling kan verschillen. Iedere leerling is anders, iedere leraar is anders, iedere school is anders en de inbreng van ouders verschilt ook per leerling. Iedereen zal samen moeten werken om het versnellen succesvol te maken voor de leerling. Wij raden daarom aan om het proces rondom versnellen nauwgezet te volgen en goed voor te bereiden. Gebruik bijvoorbeeld de volgende hulpmiddelen: Het stappenplan van Drent en Van Gerven (2012), de vragen die Hamiskova (2016) heeft opgesteld om versnellen te overwegen en de hulpmiddelen van Hoogeveen (2010) en School aan zet (2014) om het proces van versnellen te voor te bereiden.

Na het zorgvuldig doorlopen van alle stappen is het van belang om als school de leerling te blijven volgen, ongeacht de beslissing van het wel of niet versnellen. Deze leerlingen hebben, ongeacht de beslissing, een passend onderwijsaanbod nodig. De leerling, ouders/verzorgers, intern begeleider en de leraar zijn hierin belangrijke samenwerkingspartners. Bepaal samen of versnellen dé oplossing is voor deze leerling of dat er gekeken moet worden naar alternatieve oplossingen. Het is belangrijk om te realiseren dat (hoog)begaafdheid niet verdwijnt als een leerling is versneld.