‘Leer leerlingen om teksten actief te lezen’
Sturen op begrip: effectief leesonderwijs in Nederland
Een kwart van de 15-jarigen heeft problemen met basaal leesbegrip. Wat is er nodig om de leesvaardigheid van Nederlandse leerlingen te verbeteren? Dat was de onderzoeksvraag in het rapport van de Universiteit Leiden dat de commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) vorige week in ontvangst nam. Een greep uit de resultaten.
De afname in leesvaardigheid is een zorgelijke ontwikkeling. De voornaamste oorzaak voor deze afname is dat veel Nederlandse leerlingen moeite hebben met het begrijpen van teksten, het dieper tekstbegrip. Leerlingen hebben hier meer begeleiding bij nodig. Maar wat is er concreet nodig om deze leesvaardigheid te verbeteren?
Om te komen tot dieper tekstbegrip is het belangrijk dat je reflecteert op wat je leest, dat je wat je leest kunt integreren met je eigen kennis en beleving, en dat je teksten kunt evalueren.
Paul van den Broek is emeritus hoogleraar pedagogische en onderwijswetenschappen aan de Universiteit Leiden. Hij is als een van de onderzoekers betrokken bij dit project. Expertis werkt nauw samen met Van den Broek op het gebied van taal/leesonderwijs.
Leerlingen worden bij de effectieve leesmethoden geleerd om actief met teksten om te gaan en zo betekenis te construeren uit een tekst.
De rode draad
Er is veel onderzoek gedaan naar manieren om effectief begrijpend leesonderwijs te geven. Het merendeel van de methoden en methodieken blijkt effectief te zijn, waaronder ook Close Reading. Als we kijken naar de verschillende effectieve benaderingen concluderen de onderzoekers een belangrijke rode draad: de leerlingen worden bij de effectieve leesmethoden geleerd om actief met teksten om te gaan en zo betekenis te construeren uit een tekst. Leerlingen leren aandachtig te letten op wat ze lezen, systematisch na te denken over de tekst die ze lezen en actief op zoek te gaan naar verbanden die gelegd kunnen worden. Tevens wordt de nadruk gelegd op het doelgericht toepassen van begripsstrategieën. Ook het ontwikkelen van ondersteunende kennis zoals het uitbreiden van de woordenschat en het uitbreiden van achtergrondkennis zijn belangrijke effectieve elementen. Een ander belangrijk element is de aandacht voor instructie op tekststructuren en het belang van variatie van teksten en samenhang binnen een tekst.
De onderzoekers geven het advies om het lezen in een bredere context te plaatsen en lezen en schrijven waar mogelijk te verbinden. Naast deze elementen om te komen tot dieper tekstbegrip is een goede instructie van essentieel belang: hardop denkend voordoen, begeleide inoefening en gerichte feedback bij de zelfstandige inoefening zijn hierbij sleutelwoorden.
Voorwaarden voor effectief leesonderwijs
Een belangrijke voorwaarde voor effectief begrijpend leesonderwijs is de kennis en kunde van de leraar voor de klas. De leraar moet kennis over de effectieve elementen en de vaardigheden hebben om deze elementen met elkaar te combineren tot doelgerichte lessen. De leraar dient niet alleen de rol van uitvoerder, maar ook de rol van regisseur van het leesonderwijs te nemen. De leerdoelen (zoals geformuleerd in nationale toetsen) dienen dieper tekstbegrip dan ook expliciet als kerndoel te omvatten. Steun van de schoolleiding en collega’s hierin is essentieel. De schoolleiding speelt op haar beurt een grote invloed door lezen met diep begrip op te nemen in haar visie voor het leesonderwijs.
Wetenschappelijke kennis slechts mondjesmaat in het onderwijs terecht – en dan specifiek bij de leraar voor de klas. Opleiding en nascholing speelt een belangrijke rol in het overbrengen van deze kennis en inzichten.
Naast de situatie op school, heeft de thuissituatie van de leerlingen, en dan met name de geletterdheid en de kwaliteit van talige interactie thuis, een grote invloed op de taal- en begripsontwikkeling.
De taal-/leesexperts van Expertis behandelen iedere maand een ‘boek van de maand’ dat zich perfect leent voor dieper tekstbegrip. Bekijk hier de boeken en bijbehorende lessenseries.
Handelingsperspectieven
De conclusies uit het rapport bieden een aantal handelingsperspectieven. Een greep uit deze handelingsperspectieven leest u hieronder:
- De leraar
De leraar is regisseur en zou over voldoende kennis moeten beschikken over de elementen van effectief leesonderwijs. Hij/zij maakt gebruik van de elementen van effectief leesonderwijs om dieper tekstbegrip te stimuleren. De leraar combineert deze elementen, didactische werkvormen en leermiddelen doelbewust. Daarnaast is het een belangrijke taak voor de leraar om steeds uitdagende en betekenisvolle teksten te kiezen.
- Leraren van zaakvakken
Het belang van lezen met begrip is ook in de zaakvakken van groot belang voor het leren van inhoudelijke kennis. Werk daarom samen met collega’s die het vak Nederlands geven (VO) of integreer de inhoud met de leesles (PO).
- Schoolleiding
De schoolleiding speelt een belangrijke rol in het ontwerpen van een schoolbrede visie over hoe goed leesonderwijs eruit moet zien. Deze visie dient breed gedeeld te worden in het schoolteam, waarna collega’s gefaciliteerd en gestimuleerd dienen te worden om zelf eigenaar te worden van hun leeslessen en keuzes te durven maken. Faciliteer als schoolleider daarnaast het samen voorbereiden van lessen.
Meer lezen?
Het rapport ‘Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland’ beschrijft de huidige stand van kennis over de elementen van effectief leesonderwijs. Benieuwd naar het volledige rapport? Klik dan hier.
De kennis uit dit rapport ligt aan de basis van de dienstverlening van Expertis. We vertalen de wetenschap naar de dagelijkse praktijk bij u op school. Benieuwd hoe we samen met u het (begrijpend) leesonderwijs naar een hoger niveau kunnen tillen? Neem contact op met Marieke van Logchem via 06 – 43 35 13 18 of via marieke.van.logchem@expertis.nl
