Hoe kinderen teksten beter kunnen begrijpen, onthouden en samenvatten
Promotie Suzanne Bogaerds-Hazenberg – Universiteit Utrecht
Maandag 5 juni 2023 is Suzanne Bogaerds-Hazenberg gepromoveerd aan de Universiteit Utrecht. Haar onderzoek richtte zich op expliciet tekststructuuronderwijs in de bovenbouw van de basisschool. Kan meer kennis over tekststructuren kinderen uit groep 6, 7 en 8 helpen bij begrijpend lezen?
“Kan meer kennis over tekststructuren kinderen uit groep 6, 7 en 8 helpen bij begrijpend lezen?”
Suzanne Bogaerds-Hazenberg
Tekststructuur als skelet
Volgens Bogaerds-Hazenberg is tekststructuur als het ware het skelet van de tekst waaraan de informatie is opgehangen. “Net zoals giraffen en dinosaurussen een verschillend skelet hebben, hebben teksten dit ook.” In haar proefschrift staan vier tekststructuren centraal: de vergelijkingsstructuur, de oorzaak- gevolgstructuur, de chronologische structuur en de probleem-oplossingstructuur.
“Goede lezers ordenen de tekstinhoud om ze de rode draad van de tekst te zien. Daarbij kan onderwijs in tekststructuur helpen. Als je leerlingen leert welke tekststructuren er zijn, worden ze beter in het integreren van informatie en in het herkennen van hoofdgedachtes”, aldus Bogaerds-Hazenberg. Ervaren lezers herkennen structuren bijvoorbeeld aan typerende signaalwoorden en gebruiken tekststructuur als een mentale kapstok om de tekstinhoud geordend te verwerken. Is expliciet tekststructuuronderwijs zinvol voor basisschoolleerlingen? Uit haar meta-analyse bleek van wel. Ze zag dat de kinderen teksten beter begrepen, onthielden en samenvatten.
“Als je leerlingen leert welke tekststructuren er zijn, worden ze beter in het integreren van informatie en in het herkennen van hoofdgedachtes””
“Ze zag dat de kinderen teksten beter begrepen, onthielden en samenvatten.”
Nederlandse onderwijspraktijk
In de eerste deelstudie van Bogaerds-Hazenberg werd het curriculum voor begrijpend lezen in groep 6 en 7 onder de loep genomen. Hieruit bleek dat er veel aandacht uitgaat naar het beantwoorden van vragen bij een tekst. Ook worden leesstrategieën vaak meer behandeld als een doel op zichzelf, dan als een middel tot een doel. Informatieve tekststructuren werden in de meeste lesmethodes nauwelijks besproken. “Vaak focust men zich alleen op oppervlakkige aspecten van de tekst, zoals de lay-out en of er kopjes staan. Ook staan er in lesmaterialen vaak wat losse kreten over signaalwoorden, zonder enige context. Dat is niet het type uitleg wat we vanuit de wetenschap graag zouden willen zien.”
Lessenserie
Voor dit onderzoek heeft Bogaerds-Hazenberg samen met leraren een lessenserie ontworpen over tekststructuur. De focus was om leerlingen te leren hoe ze onderliggende tekststructuren kunnen herkennen en hoe ze dit kunnen gebruiken om bijvoorbeeld goede vragen te stellen bij een tekst of tot een samenhangende samenvatting te komen. De lessenserie liet bij alle leerlingen positieve effecten zien wat betreft schrijfvaardigheid. De effecten op leesvaardigheid, samenvatten en metacognitieve kennis verschilden echter per groep. Deze wisselende resultaten riepen vragen op over de precieze lesuitvoering. “Daarom zijn in een laatste studie drie leraren en hun leerlingen nauwgezet geobserveerd tijdens de tekststructuurlessen. Hier kwamen mooie aanknopingspunten uit voor verdere professionalisering van leraren en versterking van lesmaterialen. Leerkrachten hebben bijvoorbeeld meer handvatten nodig om aan metacognitieve kennis te werken en kunnen ook een steuntje in de rug gebruiken als ze samenwerkend leren inzetten bij de leesles.”
“Alleen met gebundelde krachten kunnen er duurzame en solide bruggen gebouwd worden tussen wetenschap en praktijk.”
Gebundelde krachten
Bogaerds-Hazenberg concludeert: “Er zou verdere doorontwikkeling plaats moeten vinden van lesmaterialen die evidence-based én leerkrachtvriendelijk zijn. Zo kunnen we de kwaliteit van het leesonderwijs structureel versterken. Dit vereist een gezamenlijke inzet van beleidsmakers, onderzoekers, educatieve uitgevers, pabo’s, leerkrachten en andere partijen. Alleen met gebundelde krachten kunnen er duurzame en solide bruggen gebouwd worden tussen wetenschap en praktijk.”
Close Reading
In de aanpak van Close Reading wordt ook aandacht besteed aan de tekststructuur. Een Close Reading lessenserie bestaat uit verschillende sessies. In de tweede sessie staat deze centraal. Het kan voor leraren soms ingewikkeld zijn om instructie te geven over tekststructuren. Hier besteedt de aanpak Close Reading dan ook veel aandacht aan. De bevindingen uit dit onderzoek kunnen daar helpend voor zijn.
Op grond van haar eigen onderzoek ziet Bogaerds-Hazenberg zeker de waarde van deze focus op tekststructuur bij Close Reading. Wel bepleit ze om leerlingen in eerste instantie kennis te laten maken met teksten met een eenduidige tekststructuur vóórdat ze de stap maken naar teksten waarin verschillende tekststructuren soms op complexe wijze door elkaar lopen. De lat voor een goede tekst ligt hoog, maar het is de moeite waard om ruim de tijd te nemen voor het zoeken van een geschikte tekst; en een heldere tekststructuur is daarbij een cruciaal criterium.
Hier staan een aantal voorbeeldteksten uit het onderzoeksproject om te oefenen met het herkennen van de tekststructuur.
Meer informatie
Bestel het boek ‘Close Reading: werken aan dieper tekstbegrip in het primair onderwijs’ via Uitgeverij Pica
