Een inkijkje in de praktijk: Close Reading in de aardrijkskundeles

De zee klopt op de voordeur

Het begrijpen van teksten is een belangrijke vaardigheid. In het voortgezet onderwijs blijft werken aan tekstbegrip echter vaak beperkt tot het vak Nederlands. Terwijl het cruciaal is dat leerlingen ook in andere vakken complexe teksten leren doorgronden. Jurgen Hartman – docent aardrijkskunde op scholengemeenschap Maimonides in Amsterdam en adviseur didactisch en pedagogisch handelen bij Expertis Onderwijsadviseurs – werkt om die reden in zijn lessen met Close Reading, de wetenschappelijk onderbouwde aanpak die zorgt voor dieper tekstbegrip bij leerlingen. In dit blog deelt hij zijn ervaringen.

Door Liz Bunte en Jurgen Hartman

Jurgen geeft een aardrijkskundeles aan een tweede klas havo/vwo. Hij heeft ervoor gekozen om één onderwerp uit de lesstof uit te lichten: de dreiging van de stijgende zeespiegel voor Nederland. Hiervoor gebruikt hij de tekst Nederland: de zee klopt op de voordeur uit het leerboek van de methode buiteNLand. Net als veel andere teksten uit lesmethoden is de tekst niet zo taalrijk, maar wel informatiedicht. Ook ontbreken duidelijke verbanden en een heldere tekststructuur. Jurgen is zich ervan bewust dat dit ervoor kan zorgen dat leerlingen niet tot tekstbegrip komen. Hij gaat daarom in drie Close Reading-sessies met de tekst aan de slag.

Voorafgaand daaraan licht hij – in een onderwijsleergesprek – eerst toe waarom het belangrijk is dat de leerlingen de tekst grondig gaan lezen. Jurgen daarover: “Ik heb gemerkt dat leerlingen goed door hebben wat het verschil is tussen oppervlakkig lezen en écht de tekst centraal zetten.”

Sessie 1: Wat zegt de tekst?

Tijdens de eerste sessie leest Jurgen de tekst volledig voor. Dat is wennen, ook voor de leerlingen. Voorheen gaf hij leesbeurten of liet hij leerlingen in stilte een paragraaf lezen. Nu staat de tekst op het digibord geprojecteerd. Ook heeft elke leerling een kopie zodat ze tijdens en na het lezen aantekeningen kunnen maken bij de tekst. Tijdens het lezen maakt Jurgen zelf ook aantekeningen bij de tekst op het bord. Hij gebruikt symbolen: een uitroepteken bij de tekstgedeeltes waarvan hij denkt dat ze belangrijk zijn en een vraagteken bij dat wat nog niet direct duidelijk is. Ook omcirkelt hij onbekende woorden of vaktermen die om opheldering vragen. Jurgen modelt dus hoe hij aantekeningen maakt. Door zijn gedachten daarbij hardop uit te spreken, kunnen leerlingen zijn denken volgen.

Jurgen: “In de tekst wordt gesproken over dijkvakken en dijkringen. Ook al geef ik geen Nederlands, toch sta ik middels woordleerstrategieën met de leerlingen stil bij dergelijke begrippen. Ik laat de leerlingen zien hoe ik de betekenis kan afleiden uit de tekst. Leerlingen weten wat een dijk is. Ik sluit daarbij aan en laat ook door middel van mijn bordwerk zien wat een dijkvak en een dijkring is. Doordat leerlingen dit overnemen in hun schrift, denken ze na over de tekst en wordt de betekenis van belangrijke begrippen helder.”

Jurgen modelt hoe hij aantekeningen bij de tekst maakt en spreekt daarbij zijn gedachten hardop uit

Sessie 2: Hoe wordt het in de tekst gezegd?

In de tweede sessie wordt een deel van de tekst nog een keer gelezen. In dit gedeelte gaat het over verschillende soorten polders, de Deltawerken en de Afsluitdijk. In een korte instructie modelt Jurgen hoe hij de tekst herleest en aantekeningen maakt. Tijdens deze sessie laat hij de leerlingen de verschillende polders intekenen op een blanco kaart van Nederland. Zo wordt langzaam een kaart opgebouwd waarbij informatie uit de tekst wordt gevisualiseerd. Leerlingen gaan daardoor zelf inzien dat door de Deltawerken en de Afsluitdijk de kustlijn verkort is. Tot slot maken de leerlingen de kaart af met de verschillende kaartelementen: titel, legenda, schaal en windroos. Deze tekstgerichte opdracht draagt bij aan het beter begrijpen van de kennis en dieper tekstbegrip.

Jurgen is enthousiast over deze opdracht: “Ik vind het mooi dat het oefenen van geografische vaardigheden centraal staat, maar dat er daarnaast ook aandacht is voor leesvaardigheid.”

Sessie 3: Wat is de diepere betekenis van de tekst?

In de derde sessie gaat Jurgen dieper in op de dreiging van de zee: Welke gevaren zijn er voor Nederland? Wat doet Nederland om het land te beschermen tegen water? Bij de start van deze sessie herlezen de leerlingen de tekst met deze vragen in gedachten en schrijven ze de antwoorden op. Vervolgens gaat Jurgen samen met de leerlingen in een onderwijsleergesprek dieper in op wat de stijging van de zeespiegel voor Nederland betekent.

Het begrip klimaatadaptatie wordt in de laatste alinea van de tekst in één regel genoemd. Doordat de leerlingen in sessie 1 en 2 nieuwe kennis en dieper begrip op hebben gedaan, kan Jurgen in sessie 3 dieper ingaan op deze term. Door sessie 1 en 2 kunnen leerlingen dus makkelijker de verbinding leggen tussen deze term en de rest van de tekst.

Om dieper in te gaan op het onderwerp leest Jurgen bovendien een nieuwe tekst voor: ‘Klaar voor de toekomst’ uit Palmen op de Noordpool (Marc ter Horst). In deze tekst wordt op een luchtige manier verteld hoe bijzonder het is wat we in Nederland doen tegen het water en welke maatregelen voor klimaatadaptatie worden ondernomen. Na het lezen van deze tekst vullen leerlingen hun lijst met dreigingen en maatregelen voor bescherming van Nederland aan. Er volgt een klassendiscussie over wat zij goede maatregelen vinden en wat niet, en ook wat leerlingen zelf zouden kunnen doen om hun omgeving aan te passen aan het veranderende klimaat.

Om nog dieper in te gaan op het onderwerp leest Jurgen een nieuwe tekst voor

Als afsluiter van de derde sessie vraagt Jurgen de leerlingen in eigen woorden op te schrijven wat de schrijver wil zeggen met de titel van de eerst gelezen tekst: ‘Nederland: de zee klopt op de voordeur.’ Ook laat hij de leerlingen met elkaar van gedachten wisselen over de alinea ‘Watersprookjes’: wat bedoelt de schrijver hiermee? Want Jurgen weet: als leerlingen dit goed kunnen uitleggen, en daarbij de begrippen en kennis uit de verschillende sessies toepassen, hebben ze de tekst écht goed begrepen.

Terugblik

Jurgen blikt tevreden terug op de drie Close Reading-sessies: “Door deze lessen zijn de leerlingen meer betrokken dan voorheen. De tekst ‘De zee klopt op de voordeur’ heeft een hoge informatiedichtheid en bevat veel complexe termen, maar toch begrijpen de leerlingen de samenhang in de tekst. Ook hun kennis over het onderwerp is verdiept. Dat komt doordat ze op verschillende momenten ermee aan de slag zijn gegaan, met behulp van twee teksten, die elk een ander perspectief hebben. We zijn steeds een laag dieper gegaan, dat is enorm waardevol.”

“Door de lessen zijn de leerlingen meer betrokken dan voorheen. Ze begrijpen de samenhang in de tekst en hun kennis is verdiept”

Close Reading-tips

Wil je ook werken aan dieper tekstbegrip bij jouw leerlingen? We geven je graag een aantal tips om Close Reading in de praktijk te brengen:

• Zorg ervoor dat de tekst die je kiest complex en uitdagend is voor de leerlingen.
• Bereid je sessies goed voor. Wat zijn de doelen?
• Check of de vragen die je leerlingen gaat stellen, tekstgericht zijn.
• Denk van tevoren na over hoe je aantekeningen gaat maken bij de tekst en hoe je leerlingen activeert.
• Bespreek vooraf kort met de leerlingen wat Close Reading inhoudt, zodat de verwachtingen helder zijn.
• Vraag achteraf feedback van de leerlingen: hebben de sessies hen geholpen dieper tekstbegrip te krijgen?

Overigens: Close Reading is een aanpak die zich goed leent voor vakoverstijgende onderwijs. Bespreek het eens in jouw team!

Meer weten?

Wil je meer weten over hoe je Close Reading in het voortgezet onderwijs toepast en werkt aan dieper tekstbegrip bij leerlingen? We sparren graag met je! Neem contact met ons op:

Of lees meer over hoe wij scholen in het voortgezet onderwijs ondersteunen bij Close Reading.