Door blokvoorbereiding een passend rekenaanbod voor elke leerling
Vier praktische tips bij blokvoorbereiding rekenen
Door: Julia Vrolijk
‘Hoe krijg ik dat differentiëren nu voor elkaar in mijn klas?’ Deze vraag hoor ik regelmatig voorbij komen tijdens mijn werk als rekenadviseur. En dat is logisch. Een rekenmethode is namelijk gemaakt voor een gemiddelde klas in een gemiddelde school en ik acht de kans heel klein dat jouw klas hier precies mee overeenkomt. Blokvoorbereiding kan je helpen om het aanbod aan te passen aan jouw klas, waardoor differentiëren makkelijker wordt (Keuning, Van Geel & Smienk-Otten, 2021). Het is, zeker in het begin, spannend om een rekenmethode los te laten en blokvoorbereiding kost tijd, maar het levert onderaan de streep veel op! In dit artikel geef ik vier tips om je te helpen bij het voorbereiden van je volgende rekenblok.
“Het is, zeker in het begin, spannend om een rekenmethode los te laten en blokvoorbereiding kost tijd, maar het levert onderaan de streep veel op!”
“Hoe krijg ik dat differentiëren nu voor elkaar in mijn klas?”
Tip 1: Heb kennis van leerlijnen
Om een passend rekenaanbod te realiseren, is kennis van de leerlijnen noodzakelijk. Als je weet waar je naar toe werkt, zal het makkelijker zijn om soms van de rekenmethode af te wijken. Hiervoor kun je bijvoorbeeld de leerlijnen van NieuwLeren (2020) gebruiken. Je hoeft echt niet de hele lijst met doelen uit je hoofd te kennen, maar noteer voor jezelf per leerlijn de meest cruciale doelen. Wat moet jouw groep in januari beheersen? En wat in juli? Houd dit lijstje bij de hand zodra je vervolgens je rekenmethode in duikt. Bekijk eens het doelenoverzicht in de handleiding. Wat biedt de methode aan? Wat valt je op? Bestudeer de verschillende leerlijnen één voor één. Waar zitten hiaten? Wordt er voldoende aandacht besteed aan elke leerlijn? Hoe zit het met die leerlijn waar jouw groep extra moeite mee heeft? Schrijf deze aandachtspunten naast je lijstje met cruciale doelen, zodat je ze er elke blokvoorbereiding bij kunt pakken.
Tip 2: Plan de doelen in per blok
Tijdens je blokvoorbereiding maak je een overzicht van de doelen die je dat blok wilt gaan behandelen. Eerder ontwikkelde Expertis een format welke je hiervoor zou kunnen gebruiken. Ten eerste kijk je naar de doelen die in de methodelessen aangeboden worden. Verdeel deze doelen in beheersingsdoelen en nieuwe doelen. Welke doelen moeten de leerlingen beheersen aan het einde van het blok, en welke doelen zijn nieuw en bijvoorbeeld een opmaat naar een volgend blok? Als je dit voor jezelf scherp hebt, zal het je helpen om weloverwogen keuzes over je aanbod te kunnen maken (Cijvat & Espeldoorn, 2017).
Daarnaast plan je tijd in voor:
- Reparatiedoelen: Uit het vorige blok, of uit de CITO die je het laatst hebt afgenomen, zijn vast doelen naar voren gekomen die jouw groep, of een deel van jouw groep, nog niet beheerst. Plan voldoende momenten in om met de groep of het groepje leerlingen aan deze doelen te werken. We noemen dit beheersingsleren: je moet eerst de voorgaande doelen beheersen voordat je verder kunt met nieuwe stof die daarop aansluit (Bloom, 1968).
- Verrijkende doelen: De leerlingen die de rekendoelen snel beheersen, hebben óók recht op hun eigen ontwikkeling. Bedenk daarom welke verrijkende doelen je aan deze leerlingen gaat aanbieden. Welke verrijkingsdoelen worden in de methode aangeboden? Is dat voldoende of voeg je extra doelen toe? Idealiter sluiten de verrijkende doelen aan bij de doelen waar in de klas aan gewerkt wordt. Komt in je basisinstructie vermenigvuldigen aan bod? Dan zou je als verrijkend doel het rekenen met machten kunnen inplannen. Vergeet niet dat het juist bij sterkere rekenaars belangrijk is om te controleren of ze de juiste strategieën gebruiken en om te blijven werken aan het automatiseren van de basisvaardigheden.
- Automatiseringsdoelen: Aan welke automatiseringsdoelen ga je dit blok werken? Het is noodzakelijk dat leerlingen dagelijks oefenen met het automatiseren van de basisvaardigheden. Wanneer deze vaardigheden geautomatiseerd zijn, blijft in het werkgeheugen ruimte over voor het nadenken over complexere bewerkingen (Surma et al., 2019). Zorg dus voor een jaarplanning op het gebied van automatiseren en pak deze erbij tijdens je blokvoorbereiding. Zorg voor afwisseling in je werkvormen en laat elk doel verspreid over het jaar regelmatig terugkomen.
- Oefening van toepassingsopgaven: Toepassingsopgaven doen een beroep op de hogere denkprocessen van leerlingen. De leerling moet, na het lezen van de opgave, kunnen bepalen wat er precies nodig is om tot een oplossing te komen. Hiervoor is regelmatig oefening en instructie nodig. Het is aan te raden om dagelijks één of twee toepassingsopgaven aan te bieden en eenmaal per week een halfuur. Doe dit niet aan het einde van je rekenles, maar op een ander moment van de dag omdat het veel vraagt van de leerling (Schmeier, 2021).
Plan ook tijd in voor:
- Reparatiedoelen;
- Verrijkende doelen;
- Automatiseringsdoelen;
- Oefening van toepassingsopgaven.
“De zwakste leerlingen hebben tot zes keer zoveel oefentijd nodig als de sterkste leerlingen.”
Tip 3: Bouw herhaling in
Voldoende herhaling van de rekendoelen is noodzakelijk om de leerstof te laten beklijven. De zwakste leerlingen hebben tot zes keer zoveel oefentijd nodig als de sterkste leerlingen (Ward, 1987). Door gespreid te oefenen, wordt de leerstof het beste onthouden (Dunlosky et al, 2013). Herhaal nieuwe leerstof in het begin regelmatig en laat dit daarna met steeds grotere tussenpozen terugkeren. Plan tenminste drie herhalingsmomenten in. Dit zou je kunnen doen door wekelijks een moment in te lassen waarop je de belangrijkste rekendoelen van vorige week, vorig blok en het afgelopen halfjaar kort herhaalt (Schmeier & Bootsma, 2018). Laat de leerlingen tijdens deze momenten actief met de leerstof aan de slag gaan (Rosenshine, 2012). Dus geef niet opnieuw je uitleg, maar laat de leerlingen de strategie bijvoorbeeld aan elkaar uitleggen zonder hun aantekeningen te bekijken. Vervolgens maken de leerlingen een aantal sommen om de strategie toe te passen (Surma et al., 2019).
Tip 4: Evalueer je blokvoorbereiding
Plan tijdens je blokvoorbereiding alvast een evaluatiemoment in, aan het eind van het blok. Tijdens dit evaluatiemoment kijk je terug op hoe de blokvoorbereiding in de praktijk tot uitvoer is gekomen. Richt je daarbij op het proces en het product (Keuning, Van Geel & Smienk-Otten, 2021).
Stel jezelf bijvoorbeeld de volgende vragen over het proces:
- Is het gelukt om alle geplande doelen te behandelen?
- Wat ga ik anders doen in mijn volgende blokvoorbereiding?
- Wat werkte goed?
Bij je evaluatie op het product vraag je jezelf onder andere af:
- In hoeverre zijn de doelen gehaald?
- Welke doelen zijn tijdens mijn volgende blokvoorbereiding reparatiedoelen?
- In hoeverre hebben mijn sterke rekenaars ontwikkeling doorgemaakt?
Betrek ook je leerlingen en je collega’s bij de evaluatie. Zij hebben misschien handige tips en kunnen een krachtige bron van informatie en feedback zijn.
Kortom, door blokvoorbereiding kun je weloverwogen keuzes maken, heb je duidelijk zicht op wat je het aankomende blok behandelt, en kun je je onderwijs effectief evalueren. Zo zorg je voor een passend rekenaanbod voor elke leerling. Een goede voorbereiding is het halve werk!
“Zo zorg je voor een passend rekenaanbod voor elke leerling. Een goede voorbereiding is het halve werk!”
Julia Vrolijk is onderwijsadviseur bij Expertis. Julia is gespecialiseerd in didactisch handelen en rekenen. Met een achtergrond als leraar en rekencoördinator binnen het basisonderwijs weet ze de brug te slaan tussen theorie en praktijk. Neem gerust contact op met Julia via 06 – 82083648 of per mail.
Meer lezen?
Meer lezen over hoe we samen met u werken aan passend rekenonderwijs voor alle leerlingen?
Geraadpleegde literatuur:
Bloom, B. S. (1968). Mastery learning. Evaluation comment, 1 (2). Los Angeles: University of California.
Cijvat, I. & Espeldoorn, M. (2017). Rekenmethode anders vasthouden. JSW, 9 (5), 18-21.
Dunlosky, J., Rawson, K. A., Marsh, E. J., Nathan, M. J., & Willingham, D. T. (2013). Improving students’ learning with effective learning techniques: Promising directions from cognitive and educational psychology. Psychological Science in the Public Interest, 14, 4-58.
Keuning, Van Geel & Smienk-Otten (2021). Differentiëren in 5, 4, 3… Huizen: Uitgeverij Pica.
Van der Steeg, M. (2020). Leerlijnen voor het basisonderwijs. Zwolle: Nieuwleren.
Rosenshine, B. (2012). Principles of Instruction. American Educator, 36 (1), 12-19.
Schmeier, M. (2021). Effectief rekenonderwijs op de basisschool. Huizen: Uitgeverij Pica
Schmeier, M. & Bootsma, M. (2018). Door oefening vaardig. JSW, 9 (5), 18-21.
SLO (2017). Tussendoelen rekenen-wiskunde Primair Onderwijs.
Surma, T., Vanhoyweghen, K., Sluijsmans, D., Camp, G., Muijs, D. & Kirschner, P. (2019). Wijze lessen: twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Meppel: Ten Brink Uitgevers.
Ward, B. (1987). Instructional Grouping in the Classroom. School Improvement Research Series. Portland: NW Regional Educational Laboratory.