Hoogbegaafde leerlingen verdienen maatwerk

Geen exclusief, wel passend onderwijs

De Inspectie van het Onderwijs verwacht dat iedere basisschool passend onderwijs biedt. Passend onderwijs speelt in op verschillende fysieke, sociale, emotionele en intellectuele behoeften van leerlingen. In de praktijk blijkt dat leraren vaak meer aandacht hebben voor leerlingen met een leerachterstand dan voor hoogbegaafde leerlingen. Er wordt soms aangenomen dat slimme kinderen zichzelf wel redden op school. Dat is een verkeerde aanname. ‘Los van de behaalde resultaten, verdient elk kind het om gezien te worden. Ook het hoogbegaafde kind’, aldus Joyce Steenwijk, specialist hoogbegaafdheid bij Stichting Ultiem, en Johan van der Mark, directeur Basisschool De Braskörf. Zij delen hoe zij binnen Samenwerkingsverband Zuidoost Groningen werkten aan krachtig onderwijs voor hoogbegaafde leerlingen.

Samenwerkingsverband Zuidoost Groningen werkte aan meer kennis over stevig onderwijs aan cognitief sterke leerlingen. Het samenwerkingsverband bestaat uit 28 schoolbesturen in Groningen en Drenthe. De vereniging stimuleert samenwerking tussen de aangesloten basisscholen en maakt beleid voor passend onderwijs. Hoogbegaafdheid is één van de aandachtsgebieden binnen passend onderwijs.

 “Statistisch gezien is 2% van de leerlingen hoogbegaafd. Toch hoorden we leraren vaak zeggen dat hoogbegaafdheid niet voorkomt in hun klas. Het is goed mogelijk dat hoogbegaafde leerlingen niet altijd worden opgemerkt door de leraar. Ook als ze wel worden opgemerkt, krijgen ze niet altijd de begeleiding die ze nodig hebben. We merkten dat er binnen de schoolteams nog weinig kennis was over hoogbegaafdheid. Ook merkten we dat leraren geen tijd hadden om hoogbegaafde kinderen goed te coachen. Terwijl een passend aanbod de leraar niet per definitie meer tijd kost. Kortom: om vanuit Samenwerkingsverband Zuidoost Groningen passend onderwijs te kunnen bieden aan elk kind, dus ook aan hoogbegaafde leerlingen, moest dit thema stevig op de kaart worden gezet.”

Vragen uit het werkveld

“Samen met Expertis ontwikkelden we een scholingsprogramma op maat. Uitgangspunt waren de vragen die in het werkveld leefden. Daarom is er eerst een brainstormsessie georganiseerd.” Joyce Steenwijk vertelt hierover: “Om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de verschillende behoeften van de teams, waren er klassenassistenten, leraren, specialisten, beleidsmakers en directieleden van verschillende scholen en klassen aanwezig. Omdat de aanwezigen op verschillende manieren te maken hadden met hoogbegaafdheid, merkten we al snel dat de vragen enorm uiteenliepen. Een groepsleerkracht heeft bijvoorbeeld andere vragen dan een intern begeleider. Denk aan vragen als: ‘Hoe signaleer ik hoogbegaafdheid? Hoe coach ik hoogbegaafde leerlingen? Wanneer laat ik een leerling versnellen? Hoe ga ik om met gerelateerde gedragsproblemen?’”

Van ontwikkeling…

Johan van der Mark vult aan: “De interne niveauverschillen waren groot. Dat is ook logisch: een leraar heeft andere kennis nodig dan een beleidsmaker. We wilden daarom een zo breed mogelijk aanbod ontwikkelen: van de meest basale kennis over hoogbegaafdheid tot verschillende specialismen. Op basis van de verschillende vragen en niveaus vormden we in samenwerking met Expertis een programma op maat. Er werd gedifferentieerd in de scholingen: van basisniveau tot gevorderd en specialistisch. Denk bijvoorbeeld aan specifieke scholingen voor de specialisten hoogbegaafdheid en verdiepingscursussen waar leraren zelf uit konden kiezen.”

…naar uitvoering

Het scholingsprogramma bestond uit 14 basiscursussen en 12 specialistische cursussen over hoogbegaafdheid, verspreid over één schooljaar. “We hebben heel veel mensen bereikt vanuit zo’n 85 verschillende basisscholen, zowel online als fysiek. Ook zijn er tijdens deze bijeenkomsten veel besturen samengekomen. Dit maakte dat er veel uitwisseling tussen praktijken plaatsvond”, aldus Steenwijk. Ze vervolgt: “Het brede bereik maakte dat we écht impact hebben kunnen realiseren. De kennis over onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen sijpelde zo door tot in alle lagen van de school. De cursussen werden op maat aangeboden en speelden goed in op de niveauverschillen. In de loop van het schooljaar werd het niveau steeds hoger en konden we meer de diepte in. We werken steeds vanuit een wetenschappelijke onderbouwing. Dankzij het maatwerk vanuit Expertis, hebben we heel mooie stappen kunnen zetten. De reacties van deelnemers waren ook erg positief. Na de cursussen bleven ze vaak met elkaar napraten over het thema. De inzichten over onderwijs aan hoogbegaafde leerlingen gingen echt leven in het de schoolteams. Dat vind ik een goed teken.”

Impact in de klas

Verandering kost tijd en gaat in stapjes. Toch waren de cursussen zo concreet dat deelnemers de volgende dag al iets konden toepassen in hun werkpraktijk. Van der Mark: “Ik hoorde bijvoorbeeld een verhaal van een leraar die de cursus ‘signaleren’ had gevolgd. Deze cursus heeft geholpen om een hoogbegaafd kind al in groep 1 te herkennen. Daardoor zijn er andere keuzes gemaakt. Dit kind is nu veel beter gezien, wordt op een passende manier gecoacht en kan versneld doorstromen naar groep 3. Zulke ervaringen gun ik elke leraar. En elk kind.”

“Dit kind is nu veel beter gezien, wordt op een passende manier gecoacht en kan versneld doorstromen naar groep 3. Zulke ervaringen gun ik elke leraar. En elk kind.”

Steenwijk vult aan: “In veel schoolteams is het besef ontstaan dat ook hoogbegaafde leerlingen instructie nodig hebben. Er bestaan geen instructie-onafhankelijke leerlingen. Als je tijd kunt maken voor de zwakkere leerlingen, kun je dat ook doen voor de sterkere leerlingen. Daar hebben zij recht op.”

Commitment

Steenwijk en Van der Mark kunnen andere scholen van harte aanbevelen om de kennis en kunde rondom hoogbegaafdheid te vergroten. Steenwijk: “We zijn heel tevreden met het resultaat. Een belangrijke tip aan andere schoolbesturen is om nog meer commitment vanuit de schoolteams te vragen. Commitment is een zeer belangrijke voorwaarde om echt een verandering te kunnen realiseren. De trainingen hadden nu een erg vrijblijvend karakter. In het vervolg willen we duidelijker afspreken welke medewerkers aanwezig zijn en wat daar voor hen tegenover staat.”

Van der Mark: “Ik zie in het commitment ook een belangrijke rol voor schoolleiders en bestuursleden. Het besef dat dit onderwerp echt belangrijk is, leeft nog niet overal. Ik hoop dat positieve resultaten die we tot nu toe behaald hebben, dat bewustzijn gaan vergroten. Het scholingstraject hebben we vanuit subsidies kunnen financieren, maar als de subsidie op is, moet er wel expertise overblijven. Er ligt een verantwoordelijkheid bij de bestuurders om tijd en middelen vrij te maken voor dit thema. Ze hebben immers hun handtekening achter dit plan gezet. Nu zijn wij samen de kartrekkers, maar we zitten zelf ook in de kar. Zo’n dubbele rol is best een uitdaging.”

“Het scholingstraject hebben we vanuit subsidies kunnen financieren, maar als de subsidie op is, moet er wel expertise overblijven.”

Duurzaam passend onderwijs

Een passend aanbod voor hoogbegaafde leerlingen wordt nog vaak gezien als ‘luxeproduct’, terwijl passend onderwijs een basisverantwoordelijkheid is van elke basisschool. Volgens Van der Mark is dit thema daarom nooit afgerond: “De houdbaarheidsdatum van dit soort onderwerpen wordt snel bedreigd, omdat het één van de vele thema’s is in onderwijsland. We willen daarom de kennis over hoogbegaafdheid op scholen vergroten, maar ook een netwerk opbouwen binnen de regio. Op elke school heb je in ieder geval een paar leraren nodig die specialistische kennis hebben over hoogbegaafdheid. Idealiter zorgen we binnen het netwerk ook voor ‘mobiele specialisten’. Dat zijn specialisten die bij de scholen langsgaan om vragen te beantwoorden en mee te denken. Differentiatie is onderdeel van je integrale onderwijs, niet iets wat je erbij doet. We hebben al een paar mooie aanvragen voor maatwerk binnengekregen. Door de gegroeide basiskennis over hoogbegaafdheid, krijgen we vanuit de scholen steeds meer specialistische vragen binnen. Daaraan merk je dat het onderwerp leeft!”