Formatief handelen

Binnen het primair en voortgezet onderwijs zijn er niet alleen verschillen in de leskwaliteit, ook valt er winst te behalen op de instructie en de afstemming op verschillen tussen leerlingen(1). Expertis biedt vanuit verschillende invalshoeken dienstverlening ter verbetering van de leskwaliteit. Formatief handelen is bij uitstek de manier om deze afstemming te realiseren.

Een belangrijk aspect van het didactisch handelen is afstemming tussen de leerdoelen, de lessen en de feedback. En als die afstemming gerealiseerd wordt, hoe speel je dan handig in op de verschillende leerbehoeften van leerlingen? Hoe check je of je leerlingen je kunnen volgen? En hoe neem je steeds al je leerlingen weer mee zodat ze dezelfde doelen kunnen behalen? Formatief handelen geeft een antwoord op deze vragen. 

Wat is formatief handelen?

Door slimme, cyclische processen van formatief handelen in te zetten, haalt de leraar steeds opnieuw informatie op die hem of haar in staat stelt zijn of haar handelen aan te passen op de leerbehoeften van de leerlingen. In zo’n proces zijn twee dingen bijzonder belangrijk:

• Enerzijds aansluiten op de voorkennis van de leerlingen, anderzijds op het beoogde leerdoel;
• Het tijdig opsporen van misvattingen.

Een bekende techniek die daarbij wordt ingezet is het stellen van een goede diagnostische vraag die toetst waar de leerlingen staan en blootlegt wat nu nodig is. Daarnaast maakt formatief handelen gebruik van de principes van directe instructie, kwaliteitsbesef en effectieve (transformatieve) feedback, zodat leerlingen optimaal kunnen leren.

Een juiste inzet van formatief handelen in een weloverwogen curriculum leidt tot beter begrip van de lesstof en een sterkere kennisbasis. Leerlingen ontwikkelen op de langere termijn bovendien vaardigheden die hen helpen hun eigen leerproces te sturen, ook als de leraar er niet is. Formatief handelen kan daarmee het zelfvertrouwen, de betrokkenheid en de motivatie van de leerlingen verhogen.

Leraren die zich bekwamen in het formatief handelen ervaren vaak dat wat er gebeurt in hun lessen, er steeds meer toe doet. Ze krijgen grip op de leeropbrengsten en staan met meer plezier voor de klas.

Werkwijze van Expertis

“De effecten van formatieve evaluatie voor de school worden vergroot wanneer teams van leraren werken vanuit een gemeenschappelijke visie op leren en didactiek, en zij vanuit sterk onderwijskundig leiderschap de ruimte krijgen met formatieve evaluatie te werken en van elkaar te leren.” (2)

Expertis biedt begeleidingstrajecten voor vakgroepen en/of teams, waarbij we starten met het neerzetten van een gemeenschappelijk kader over wat formatief handelen is. Hoewel onze begeleiding voornamelijk gericht is op het versterken van het didactisch handelen van leraren, verdient betrokkenheid vanuit het management een sterke aanbeveling. Afhankelijk van jouw vraag zal er een traject op maat gemaakt worden. Onderwerpen die aan bod kunnen komen zijn:

• Inzicht in de kansen binnen formatief handelen
• Toetsen en terughalen in een proces van formatief handelen
• Kennis over hoe we onthouden en leren
• Directe Instructie
• Omgaan met verschillen/ differentiëren
• Kwaliteitsbesef bijbrengen
• Organiseren van feedback
• Curriculumontwerp t.b.v. formatief handelen
• Constructieve afstemming van leerdoelen, lessen en feedback

Praktische informatie over deze dienstverlening

Wat is het: training en begeleiding om formatief evalueren bewust binnen de eigen onderwijspraktijk in te zetten.
Voor wie is het interessant: leraren, docenten, begeleiders, IB’ers en schoolteams.
Welk type onderwijs: primair en voortgezet onderwijs.
Wat levert het op: leraren die leerlingen inzicht geven in hun leerproces.