Zo ziet technisch leesonderwijs in groep 3 eruit

Goed technisch leesonderwijs in groep 3 is cruciaal; je legt daarmee een stevig fundament voor de verdere schoolloopbaan van kinderen. Slagen groep 3-leerkrachten erin om leerlingen technisch leesvaardig te maken? Wat is daar precies voor nodig? Mylou Joores en Kyra Schiffers deden er bacheloronderzoek naar. Dat levert stof tot nadenken én praktische adviezen op.

In hoeverre hebben leerlingen voldoende leren lezen na het eerste half jaar van groep 3? En hoe kunnen leerkrachten, intern begeleiders en directie hun handelen zo vormgeven, dat alle kinderen in groep 3 voldoende leren lezen? Deze vragen staan centraal in de bacheloronderzoeken van Mylou Joores en Kyra Schiffers, allebei inmiddels afgestudeerd aan de Universitaire Pabo van Amsterdam. Bij hun onderzoeken betrokken ze 9 scholen (met 14 groepen 3) door heel Nederland, met uiteenlopende schoolwegingen en leerlingenpopulaties. Wat hebben de twee ontdekt? We delen enkele bevindingen.

Kunnen groep 3-leerlingen voldoende lezen?

Om antwoord te kunnen geven op de eerste vraag – ‘In hoeverre kunnen leerlingen halverwege groep 3 voldoende lezen?’ – definieerden Mylou en Kyra eerst wat zij verstaan onder ‘voldoende lezen’. Op basis van verschillende bronnen (zie kader) kwamen ze op de volgende omschrijving: minimaal 95 procent van de leerlingen kan na het eerste half jaar in groep 3 lezen op het niveau dat van hen verwacht mag worden. Daarmee bedoelen ze AVI-niveau M3 én een DMT-score passend bij afnamemoment M3: niveau III, II of I en niveauwaarde 2.3 (volgens Kyra) of 2.6 (volgens Mylou) of hoger. Naar aanleiding van de Cito-resultaten voor DMT en AVI concluderen de twee dat dit voor de deelnemende scholen een fikse uitdaging is. Mylou: “Voor veel scholen is het percentage van 95 procent ver weg. Gemiddeld leest zo’n 60 procent van de leerlingen op niveau.”[1]

Voldoende lezen

Is 95 procent een realistisch percentage? Jazeker, weten Mylou en Kyra. Ze baseren zich op het volgende:

• In 2010 is in een grootschalig leesverbetertraject in Enschede (Kappen & Vernooy, 2016) aangetoond dat het mogelijk is dat 98 procent van de leerlingen bij het verlaten van de basisschool op niveau leest.
• Uit de literatuur blijkt dat de geschatte dyslexieprevalentie 3,6 procent is (Blomert, 2005); 96,4 procent van de leerlingen heeft dus de potentie om voldoende te leren lezen!
• Er is een lage correlatie tussen IQ en technisch lezen (Peng et al., 2019). Er is dus niet zo zeer begrip nodig om technisch te kunnen lezen. Technisch lezen is een vaardigheid die je (bijna) alle leerlingen kunt aanleren.

Wat is effectief leerkrachthandelen?

Leerkrachten spelen een cruciale rol bij het technisch leren lezen. Om zicht te krijgen op wat zij doen, ontwikkelden Mylou en Kyra een uitgebreide vragenlijst, op basis van wat wetenschappelijke literatuur zegt over effectief leerkrachthandelen in het technisch leesonderwijs. Ze kwamen uit op negen belangrijke aspecten, die ze verwerkten in de vragenlijst, zoals: ‘de leerkracht stelt ambitieuze, gelijke minimumdoelen voor de hele groep’, ‘de leerkracht ruimt voldoende tijd in voor automatiseren’, ‘de leerkracht volgt de handleiding van de methode en maakt de methode af’, ‘er is een goede overdracht van groep 2 naar 3’ en ‘de leerkracht is deskundig en bezit kennis over leesonderwijs en/of zet zich in om kennis te vergaren’. Kyra: “Leerkrachten scoorden zichzelf het hoogst op de ‘overgang van groep 2 naar 3’, ‘tijd voor automatiseren’ en ‘methode afmaken’.”

Hoge doelen stellen loont

Het stellen van ambitieuze, gelijke doelen blijkt in de praktijk niet gemakkelijk; de leerkrachten scoorden zichzelf daarop het laagst. Ook in de (terugkoppel)gesprekken die Mylou en Kyra hadden, kwam dit naar voren: het uitgangspunt dat 95 procent van de leerlingen op voldoende niveau kan lezen hadden scholen nog niet top of mind. Mylou: “Sommige hanteren de Cito-norm van 60 procent. De Cito-norm is echter een minimumdoel, geen streefdoel.”

Dat het loont om ambitieuze doelen te stellen, zag Kyra op een school die 75 procent nastreeft: “De directie en de ib’er communiceren dit doel heel helder. Dan zie je ook dat het daadwerkelijk wordt gehaald.” Mylou reageert: “Als je hoge doelen stelt, gaan leerkrachten als vanzelf iets doen om ze te bereiken.”

De rol van de schoolleider en ib’er

Niet alleen leerkrachten, ook de schoolleiding heeft (indirect) invloed op de leerresultaten (Hattie, 2013; Marzano, 2003). Om te onderzoeken wat hun impact op de technisch leesresultaten is, gingen Mylou en Kyra op drie scholen in gesprek met schoolleiders en intern begeleiders. Ze merkten dat het belangrijk is dat de schoolleiding leesonderwijs op de agenda zet, zelf doelen opstelt (hoger dan de Cito-norm) en ervoor zorgt dat alle neuzen dezelfde kant opstaan. Kyra: “De directie en ib’er op de school die in mijn onderzoek het beste scoort, zijn zich ervan bewust dat technisch lezen belangrijk is voor de academische carrière van kinderen. Ze besteden aandacht aan de doorlopende leeslijn en maken bijvoorbeeld tijd vrij op studiedagen voor de overdracht tussen de groep 2- en 3-leerkrachten. En de directie zegt: in groep 3 wil ik een topleerkracht.”

“Ze merkten dat het belangrijk is dat de schoolleiding leesonderwijs op de agenda zet, zelf doelen opstelt (hoger dan de Cito-norm) en ervoor zorgt dat alle neuzen dezelfde kant opstaan”

Praktische adviezen

Mylou en Kyra formuleerden concrete adviezen, waar ook andere scholen hun voordeel mee kunnen doen. Een greep daaruit:

Dr. Kees Vernooy:

“Het is belangrijk dat we inzicht hebben in hoe het leren lezen in de praktijk verloopt”

Dr. Kees Vernooy, autoriteit op het gebied van taal/lezen en als professional leader verbonden aan Expertis, vindt de twee bacheloronderzoeken waardevol: “Er is maar weinig recent onderzoek naar de praktijk van het technisch leesonderwijs in groep 3. Dat maakt deze onderzoeken interessant en relevant. Want het gaat niet goed met het technisch leesonderwijs in Nederland. De inspectie liet in 2019 zien dat de helft van de scholen de extra ondersteuning van de zwakke leerlingen niet op orde heeft. Dat is zorgelijk. Ook het aantal dyslecten neemt toe, Nederland is wereldkampioen in dyslexie! Dat geeft stof tot nadenken.

Het knappe van deze onderzoeken is dat ze kennis geven over hoe in de praktijk met leren lezen wordt omgegaan. Vergis je niet: het vraagt heel wat om in groep 3 les te geven. In Nederland wordt dat nog wel eens onderschat. De aspecten over effectief leerkrachthandelen die in de vragenlijst zijn verwerkt, zijn dan ook zeer bruikbaar. Eigenlijk zijn het belangrijke gesprekspunten voor elk schoolteam.

De onderzoeken bevestigen bovendien dat het belangrijk is dat scholen ambitieuze doelen op het gebied van technisch lezen stellen. Dat ze zich afvragen: halen we uit de kinderen wat er uitgehaald kan worden? Uitdagende doelen en uitdagende expliciete instructie, daar profiteren kinderen van!”