Onderwijsverbetering duurzaam maken: dit is ervoor nodig

Het komt geregeld voor dat scholen enthousiast een nieuwe interventie invoeren, maar na verloop van tijd er niet meer naar omkijken. Hoe voorkom je dit? Hoe zorg je ervoor dat onderwijsverbetering beklijft? Anne Tappel doet er onderzoek naar en bevroeg scholen die ooit gestart zijn met de Datateam®methode. “Denk na over borging van de nieuwe aanpak – zowel voor, tijdens als na de invoering – en stick to the plan”, is haar advies aan schoolleiders.

Anne Tappel werkt al jaren in het onderwijs en weet uit eigen ervaring hoe gemakkelijk nieuwe verbeteraanpakken kunnen doodbloeden: “Ik heb vaak gezien dat op scholen innovaties starten, maar na twee jaar weer stoppen, nog voordat ze effect kunnen hebben op het leren van leerlingen. Dat is heel frustrerend.” Anne – die nu onder meer beleidsmedewerker op Scholengemeenschap Marianum in Groenlo/Lichtenvoorde is – helpt het onderwijsveld graag om verbeteraanpakken te verduurzamen en doet daarom aan de Universiteit van Twente promotieonderzoek naar dit thema. Ze onderzoekt de vraag: wat maakt onderwijsinnovatie duurzaam?

Waardevolle methode

De promovenda bevroeg scholen in het voorgezet onderwijs die ooit gestart zijn met de Datateam®methode, een aanpak waar ze als teamleider en projectleider veel ervaring mee heeft opgedaan. Een datateam is een professionele leergemeenschap die bestaat uit zes tot acht leraren en schoolleiders. Zij lossen op basis van data – bijvoorbeeld toetsresultaten, doorstroomgegevens of uitkomsten van enquêtes – in acht stappen een door hen gekozen onderwijsprobleem op. Een waardevolle methode, vindt Anne: “Vaak handel je op basis van een onderbuikgevoel, maar dat klopt niet altijd. De aanpak zorgt ervoor dat je data gebruikt om passende oplossingen te vinden. Dit heeft mij soms echt de ogen geopend.”

Het mooiste is als het invoeren van de methode ertoe gaat leiden dat het vanzelfsprekend wordt om data te gebruiken voor onderwijsverbetering, meent Anne: “Dan is het werken met data een routine – en dus duurzaam – geworden.”

Genuanceerd

Anne bekent dat ze aanvankelijk dacht dat de Datateam®methode op veel scholen niet erg duurzaam zou zijn. “Veel scholen die ik benaderde zeiden: we werken er niet echt meer mee.” Dat bleek veel genuanceerder te liggen.

Op basis van onderzoek maakt Anne onderscheid tussen vier zogeheten ‘clusters van duurzaamheid’: 1) de school doet niks meer met de methode en ook niet met het onderliggende doel: data gebruiken voor onderwijsverbetering; 2) de school werkt wel met de methode, maar is verder niet bezig met het onderliggende doel; 3) de school werkt niet meer met de methode, maar werkt wél aan het onderliggende doel; en tot slot 4) de school werkt met de methode én aan het onderliggende doel. Anne: “Uit mijn onderzoek blijkt dat 75 procent van de scholen nog steeds met de methode werkt en/of op een andere manier data gebruikt om schoolverbetering te realiseren, voortkomend uit het werken met de Datateam®methode.”

Wat beïnvloedt duurzaamheid?

De hamvraag is dan: wat maakt dat op de ene school de methode duurzamer is dan op de andere? De promovenda ontdekte in een literaire review dat er veel factoren van invloed zijn op de mate van duurzaamheid van onderwijsverbeteringen. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat een innovatie past bij de visie en de doelen van een school. “Soms starten scholen een onderwijsvernieuwing omdat er een subsidie beschikbaar is”, vertelt Anne. “Maar als de nieuwe aanpak niet past bij de doelen, werkt het meestal niet. Het mooie aan de Datateam®methode is dat deze altijd wel past bij de doelen van een school.”

“Soms starten scholen een onderwijsvernieuwing omdat er een subsidie beschikbaar is”, vertelt Anne. “Maar als de nieuwe aanpak niet past bij de doelen, werkt het meestal niet. Het mooie aan de Datateam®methode is dat deze altijd wel past bij de doelen van een school.”

Ook speelt het karakter van de interventie een rol, bijvoorbeeld hoe gestructureerd, effectief en efficiënt deze is, en of je vooruitgang in het proces merkt. Anne: “De Datateam®methode zorgt voor een gestructureerd proces en een effectieve manier van werken. Het team doorloopt acht duidelijke stappen en formuleert aan het eind een oplossing.”

Het goede voorbeeld

Schoolleiders – maar ook besturen – hebben bovendien een voorbeeldfunctie. “Dat betekent bij de Datateam®methode dat ze zelf ook data gebruiken. En ze stimuleren anderen dat te doen. Als iemand bijvoorbeeld tegen je zegt dat de resultaten in de brugklas bij Engels laag zijn, vanwege het lage niveau op de basisschool, kun je vragen: vertel eens, hoe weet je dat? Maak het belang van data groot.”

En hoe motiveer je leraren voor een nieuwe aanpak? Het helpt om te laten zien wat de methode de leerlingen brengt. Anne geeft een voorbeeld. “In mijn vorige school was er veel afstroom. We ontdekten – op basis van data – dat we te weinig aandacht hadden voor leren leren. We zijn leerlingen leervaardigheden gaan bijbrengen en dat heeft effect gehad. Daar worden leraren enthousiast van.”

Geen snelle oplossing

Tot slot benadrukt Anne dat de Datateam®methode geen quick fix is: “Als je leraren wilt bekwamen in het gebruiken van data voor onderwijsverbetering, heb je minimaal twee à drie jaar nodig. Daarnaast kost het tijd om het werken met data voor onderwijsverbetering een routine te maken. Dus: stick to the plan.”