‘Heb hoge verwachtingen van je leerlingen’
Wat is de sleutel tot effectief onderwijs? Die sleutel is dichterbij dan je denkt, zegt Dr. Kees Vernooy, verbonden als wetenschappelijk adviseur aan Expertis Onderwijsadviseurs. Vernooy heeft veel ervaring met leesverbeteringstrajecten op scholen. Hij geldt als autoriteit op het gebied van taal- en leesonderwijs. Een kennismaking met een betrokken wetenschapper met veel onderwijsheid.
Wat herinnert u zich van uw eigen schooltijd?
“Als klein jongetje draaide het tijdens mijn periode op de lagere school maar om twee zaken: leren lezen en godsdienst. En vooruit, een klein beetje rekenen. Mijn ouders hadden een grote boerderij. Als ik mijn taken thuis had gedaan, mocht ik lezen. We hadden een echte leescultuur. ’s Avonds na het eten werd er standaard gelezen. Lezen lijkt nu soms op basis van dwangmotivatie te moeten, dat heb ik gelukkig nooit zo ervaren. We lazen veel, maar altijd vrijblijvend en met veel plezier.”
Leesonderwijs werd naderhand zijn beroep. Vernooy was tot zijn pensionering lector effectief taal- en leesonderwijs. Dat begon met een onderzoek naar kansarme kinderen aan de Universiteit Utrecht. “Ik kende de theorie, maar ik had nog niet eerder in de praktijk gezien wat goed onderwijs kon betekenen voor kinderen uit kansarme groepen. In 1979 verscheen het magazine Educational Leadership met daarin op de voorpagina de kenmerken van een effectieve school. Dat was een belangrijke inspiratiebron voor mij en de impact van hun bevindingen raakte me. Destijds baanbrekend onderzoek van Ronald Edmonds liet zien dat scholen die goede resultaten met kinderen uit risicogroepen boekten een aantal kenmerken gemeen hadden. Zoals dat hun onderwijskundig leiderschap gericht was op het lesgeven en leren in de groepen en dat er sprake was van een sterke focus in de school op instructie. Daarnaast was er in deze scholen een ordelijk en veilig schoolklimaat en hadden leraren hoge verwachtingen over de mogelijkheden van hun leerlingen. Tot slot werden in deze scholen de leerlingen én leerlingresultaten als basis van evaluatie gebruikt. Kortom: er waren scholen met veel kinderen uit risicogroepen die even goede resultaten boekten als scholen met kinderen uit een hogere sociale klasse.”
“Er waren scholen met veel kinderen uit risicogroepen die even goede resultaten boekten als scholen met kinderen uit een hogere sociale klasse.”
U werkte veertig jaar lang op basisscholen, bij diverse schoolbegeleidingsdiensten en als wetenschappelijk projectleider bij diverse trajecten rondom leesverbetering. Wat is de sleutel gebleken tot effectief onderwijs?
“De door Edmonds gevonden kenmerken gelden nog steeds. Later – in 2013 – liet de Universiteit van Chicago zien dat scholen met de zogenaamde ‘vijf essentials’ veel effectiever voor hun leerlingen waren dan scholen waar een of meer van die ‘essentials’ ontbraken. Scholen die sterk zijn in deze vijf essentials, scoren tien keer beter in het verbeteren van hun resultaten.”
Ik ben benieuwd naar die vijf onmisbare elementen voor effectief onderwijs. Hoe klinken ze?
“Allereerst is een effectieve schoolleiding de basis voor effectief onderwijs. Daarmee wordt bedoeld dat de schoolleiding samen met leerkrachten werkt om een duidelijke strategische onderwijsvisie voor schoolsucces te implementeren. Een professioneel én toegewijd team van samenwerkende leerkrachten – het tweede kenmerk- werkt eensgezind samen aan het verbeteren van de school. De toepassing van uitdagende instructie is een derde voorwaarde voor effectief onderwijs. Daarmee bedoel ik instructie die ervoor zorgt dat de leerlingen betrokken zijn bij het toepassen van de kennis en vaardigheden. Ten vierde: een ondersteunende omgeving, een veilig schoolklimaat. Het gaat daarin niet zozeer om het gebouw, maar om de mensen die er lesgeven. Leraren met hoge verwachtingen over hun leerlingen zijn daarin essentieel. Bij effectieve scholen zie je dat de leerlingen worden ondersteund door de leerkrachten en leeftijdsgenoten. En onderschat tot slot de rol van betrokken ouders – de vijfde voorwaarde – niet. Effectieve scholen werken aan goede relaties met ouders en hun buurt om het leren te ondersteunen. Die scholen weten op een begrijpelijke manier met de ouders te praten over wat ze doen, zodat de ouders ook daadwerkelijk achter de school gaan staan.”
“Scholen die sterk zijn in deze vijf essentials, scoren tien keer beter in het verbeteren van hun resultaten.”
“De taken van een schoolleider zijn vaak teveel versnipperd en niet op de missie van de school gericht.”
Het begint dus bij goede schoolleiders. Wat maakt je een goede schoolleider?
“Goede scholen hebben een goede schoolleiding, heb ik gemerkt in al mijn onderwijsjaren. Het komt nooit voor dat zwakke scholen een goede schoolleiding hebben. Het probleem van veel schoolleiders is dat ze zich dikwijls bezighouden met tientallen bijzaken, variërend van het aanschaffen van wc-papier tot het repareren van dakgoten. De taken van een schoolleider zijn vaak teveel versnipperd en niet op de missie van de school gericht. In essentie draait het om het zorgen voor doelgericht onderwijs, rekening houdend met de populatie van de school. En misschien wel het allerbelangrijkste: een goede schoolleider blijft constant waarnemen of het team aan leerkrachten en ondersteuners over de juiste professionaliteit op het gebied van lesgeven en leren beschikt. Schoolleiders dienen de professionaliteit van de leerkrachten centraal te stellen en bij te sturen wanneer deze niet voldoende blijkt te zijn. Want het is en blijft een feit: de enige manier om schoolresultaten te verbeteren, is door het lesgeven in de klas aan te pakken. Onderwijseffectiviteit is namelijk grotendeels instructie-effectiviteit.”
“Teveel scholen ‘morsen’ met hun tijd.”
Wat ziet u gebeuren bij scholen die het beter willen doen?
“Teveel scholen ‘morsen’ met hun tijd door aandacht te geven aan lesactiviteiten vanuit sociaal-emotioneel vlak. Dat klinkt vaak maatschappelijk interessant en relevant, maar het gaat voorbij aan het diepere probleem dat eronder ligt, namelijk een sociaal onveilig klimaat op een school. We weten uit onderzoek dat alles begint bij een gestructureerde leeromgeving en goed klassenmanagement. Als we kinderen vanuit die basis op een goede, gedegen manier taal- en rekenonderwijs aanbieden, vertonen ze vervolgens minder sociaal-emotionele problemen. Je zult zien dat wanneer díe basis op orde is, veel gedragsproblemen als sneeuw voor de zon verdwijnen.”
“Als de kinderen van een school achterblijven, moet de school veranderen, niet de kinderen. Dat vraagt van een schoolleider een cruciale rol om in het lesgeven en het leren verbeteringen door te voeren. Excellente scholen verzamelen en gebruiken informatie om het lesgeven en leren te verbeteren. Ze stellen hun doelen steeds scherper. De kracht van data is daarin groot, terwijl die stap helaas nog vaak wordt overgeslagen of onzorgvuldig wordt gemaakt.”
En welke eigenschappen heeft een leraar in effectief onderwijs?
“Een goede leraar maakt écht het verschil. Daar is enorm veel bewijs voor. Een leraar moet hoge verwachtingen hebben over de mogelijkheden van de leerlingen, ongeacht hun achtergrond. Onderzoek toont, dat wat de leraar weet ertoe doet, want wat zij niet weet doet ze niet. Aannames als ‘deze kinderen zijn nu eenmaal zwakke leerlingen’ zijn uit den boze. Voor elke leerling moet je als leraar je uiterste best doen hun eigen verwachtingen en hun potentieel te laten overtreffen. Geen eenvoudige taak, overigens, daar is een flinke dosis toewijding, bevlogenheid en passie, maar ook professionalisering voor nodig. Als je een ambitieus leerklimaat weet te creëren, komt dat de resultaten ten goede. Bovendien toont de wetenschap aan dat scholen op die manier de kloof kunnen verkleinen in de samenleving.”
“Naast het hebben van hoge verwachtingen, moeten leraren over goede professionele basisvaardigheden beschikken. De enige manier om resultaten te verbeteren, is door de kwaliteit van de instructie te verbeteren. Daarnaast is een van de kwaliteiten van sterke leraren goed klassenmanagement. Als goed klassenmanagement ontbreekt, komt er bij voorbaat al niets van effectief leren terecht. Denk aan het omgaan met verschillen tussen leerlingen. Voer binnen de school relematig met elkaar gesprekken over wat er beter kan en beter moet.”
Benieuwd naar meer onderwijsheid van Dr. Kees Vernooy? In dit artikel gaat hij in op de gevolgen van de COVID-pandemie op het onderwijs en een optimale inzet van NPO-middelen. En in dit interview bespreekt hij hoe je het leesplezier weer terug krijgt in de klas.
Benieuwd hoe je in jouw school of klas de elementen van effectief onderwijs kan verbeteren? De bevlogen adviseurs van Expertis helpen je graag verder met bovenstaande thema’s. Bekijk onze dienstverlening en neem vrijblijvend contact met ons op!
“De enige manier om resultaten te verbeteren, is door de kwaliteit van de instructie te verbeteren. En: als goed klassenmanagement ontbreekt, komt er bij voorbaat al niets van effectief leren terecht.”
