Een telefoonvrije school, hoe dan?

Acht tips voor het organiseren van een smartphonevrije school

Veel schoolleiders, leraren, leerlingen en ouders kunnen zich best vinden in het idee van een telefoonvrije school. Maar de hamvraag is natuurlijk: hoe realiseer je dat? Onderwijsadviseur Karien Wijngaards, die jarenlang als docent in het voorgezet onderwijs werkte, geeft acht concrete tips.

Door Karien Wijngaards

Op 4 juli 2023 kwam het kabinet met een dringend advies aan scholen in het voortgezet onderwijs: per 1 januari 2024 mogen smartphones, smartwatches en tablets de klas niet meer in. In navolging daarop liet de onderwijsminister onlangs weten dezelfde afspraak met scholen in het primair en speciaal onderwijs te willen maken. Een afspraak die ik toejuich – in elk geval wat betreft de smartphones en smartwatches. Eerder schreef ik een artikel voor Didactief Online over de redenen om ze uit onze scholen te bannen.

Echter: ik kan me goed voorstellen dat dit advies bij sommige scholen rauw op het dak viel. Want hoewel veel schoolleiders, leraren, leerlingen en ouders zich best kunnen vinden in het idee van een smartphonevrije school, is de hamvraag natuurlijk: hoe dan?

Het is te kort door de bocht om te verwachten dat scholen op 1 januari 2024 (voortgezet onderwijs) of met ingang van het schooljaar 2024-2025 (primair en speciaal onderwijs) op magische wijze ineens telefoonvrij zijn, alleen omdat de overheid het verlangt. De meeste leerlingen zullen hun telefoon niet uit eigen beweging ‘thuis of in de kluis’ laten. En niet elke collega zal staan te springen om het nieuwe beleid te gaan handhaven.

Een telefoonvrije school ontstaat ook niet ‘zomaar’ of omdat het in een document staat dat verspreid wordt. Zowel leerlingen als leraren moeten nieuwe gewoontes aanleren, oefenen en inslijpen, zodat de telefoonvrije school de kans krijgt het nieuwe normaal te worden. De volgende tips kunnen je helpen om van het nieuwe beleid een succes te maken.

“Zowel leerlingen als leraren moeten nieuwe gewoontes aanleren, oefenen en inslijpen”

Tip 1: Communiceer het waarom

Inventariseer eerst waarom jullie de telefoonvrije school een goed idee vinden.

• Welke belangen zijn er voor de verschillende partijen?
• Wat hopen jullie eruit te halen?

Maak voor leerlingen, collega’s en ouders inzichtelijk waarom jullie meegaan in het advies van de overheid.

Tip 2: Betrek leerlingen en collega’s

Laat leerlingen en collega’s meepraten over de telefoonvrije school.

• Hoe ziet die eruit? Welke voordelen zien leerlingen en collega’s zelf?
• Waar zien ze tegenop en waarvoor moeten eventueel oplossingen gevonden worden?

Bevraag niet alleen de leraren en de leerlingenraad, maar geef álle medewerkers en leerlingen op enig moment de kans er iets over te zeggen/op te schrijven. Wees transparant over de ontvangen signalen. Maak inzichtelijk hoe de school ermee omgaat.

Tip 3: Omschrijf hoe de telefoonvrije school eruitziet

Schets een helder beeld van hoe jullie telefoonvrije school eruit zal zien.

• Wat betekent ‘telefoonvrij’ voor zowel leerlingen als collega’s?
• Wanneer, hoe en waar worden telefoons opgeborgen?
• Welke oplossingen kiezen we voor situaties waarin nu nog de telefoon wordt gebruikt?

Maar ook:

• Hoe gaan we om met telefoons die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats worden aangetroffen?

Tip 4: Probeer uit

Sommige scholen kunnen goed doordacht beleid na een aanloopperiode ‘gewoon’ invoeren. Andere hebben er baat bij dat er op een paar momenten wordt ‘proefgedraaid’. Kanttekening daarbij is dat je het proefdraaien net zo strak organiseert en communiceert als dat je bij een echte start zou doen. Want als leerlingen en collega’s de proef niet serieus nemen, wordt de daadwerkelijke start alleen maar lastiger. Op de volgende momenten zou je bijvoorbeeld kunnen proefdraaien:

• elke vrijdag tot aan de kerstvakantie is een telefoonvrije dag;
• twee aaneengesloten proefweken zijn telefoonvrij;
• vanaf de eerste pauze gaan alle telefoons de kluis in, zodat de rest van de dag telefoonvrij is.

Een proeftijd is bij uitstek geschikt om te wennen aan het nieuwe beleid en om te onderzoeken wat goed gaat en waar nog beter over nagedacht moet worden.

Tip 5: Blijf te allen tijde vriendelijk en consequent

In de eerste periode van het nieuwe beleid zullen nog veel fouten gemaakt worden, door zowel collega’s als door leerlingen. Dit hoort nu eenmaal bij het aanleren van iets nieuws. In deze fase is het ontzettend belangrijk dat je elkaar laat zien hoe serieus je het nieuwe beleid neemt, door beslist, maar toch ook vriendelijk op te treden als afspraken niet nagekomen worden. Toon enerzijds begrip voor het feit dat het mis kan gaan, maar blijf bovenal scherp op de consequenties. Duidelijkheid en begrenzing zullen ervoor zorgen dat oude gewoontes plaats kunnen maken voor nieuwe. Uniform handelen – iedereen geeft dezelfde reactie – zorgt er bovendien voor dat je gedoe over het beleid (door ouders en leerlingen) voor een groot deel voorkomt.

Uniform handelen

Lees meer over het belang van uniform handelen in het boek Regie in de klas van Tom Bennett. Of laat je informeren over ‘Regie in de school’, het programma voor het werken aan een stevig pedagogisch schoolklimaat. 

“Laat zien hoe serieus je het nieuwe beleid neemt, door vriendelijk doch beslist op te treden als afspraken niet nagekomen worden”

Tip 6: Evalueer en stel bij

Evalueer op gezette tijden het beleid en de uitvoering ervan met alle geledingen van de school. Stel, indien nodig, bij.

Tip 7: Zet een tijdpad uit                                                       

Zet alle activiteiten om het nieuwe beleid in te voeren uit in een realistisch tijdpad. Je hoeft niet op 1 januari klaar te zijn. Liever een zorgvuldig doordacht plan, dan eentje dat het eind van het schooljaar niet haalt. Communiceer de doelen en de planning met leerlingen, collega’s en ouders. Zorg voor regelmatige updates:

• Hoe ver zijn jullie met de plannen?
• Wat zijn de bevindingen van leraren en leerlingen?
• Welke conclusies trekken jullie op basis van de informatie?

“Liever een zorgvuldig doordacht plan, dan eentje dat het eind van het schooljaar niet haalt”

Tip 8: Vier de successen

Niets is zo leuk als het samen vieren van echte successen. Maak er daarom een bijzonder moment van als:

• jullie drie maanden succesvol telefoonvrij zijn;
• het steeds meer leraren lukt om de absenties ook zonder telefoon op tijd te administreren;
• het aantal ‘overtredingen’ gedaald blijkt te zijn ten opzichte van de vorige maand;
• leerlingen in de pauzes zelf een voetbalcompetitie op het schoolplein zijn gestart;

Maak er een feestje van!

Dit artikel is (bewerkt) gepubliceerd in het novembernummer 2023 van het tijdschrift ‘Van twaalf tot achttien’.

Ondersteuning van Expertis

Lees meer over hoe Expertis samenwerkt met scholen en besturen die het pedagogisch handelen willen versterken.